توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی بویژه پلی پروپیلن که کاربردهای مهمی در بهداشت، کشاورزی و صنعت دارد، باعث تقویت قدرت پتروشیمی کشور، کاهش واردات و ارزآوری بیشتر، رونق اقتصادی و اشتغال زایی خواهد شد.
تاریخ انتشارشنبه ۱۱ بهمن ۱۳۹۹ - ۱۱:۱۵
کد مطلب : ۱۳۲۵۳۸
لزوم توجه ویژه به تولید محصول استراتژیک پلی پروپیلن؛
ارزش افزوده ۳۰ برابری با تکمیل زنجیره پروپیلن
فاطیما رضایی
کاربرد سوپر جاذب در بهداشت: سوپر جاذب بهداشتی در پوشک بچه، پوشک بزرگسالان، نوار بهداشتی، پَدهای استریل جذب کننده خون و ترشحات ایجاد شده در هنگام اعمال جراحی، پد جاذب خونابه موادپروتئینی، دستمال های کاغذی، پد جاذب رطوبت، انواع پدهای بهداشتی، سوپر جاذب های آکریلی در داروسازی، حفظ تازگی سبزی، جلوگیری از نشت ناخواسته مواد در بسته بندی ها، نم گیر دارویی و….کاربرد دارد.
بیش از ۸۰% از تولید جهانی سوپر جاذب ها در کالاهای بهداشتی مصرف می‌شود که اغلب آن به پوشک بچه اختصاص دارد. در سال ۲۰۱9 مصرف سوپر جاذب با افزایش چشمگیری معادل 2.5 میلیون تن در سال بوده است.
کاربرد سوپر جاذب در کشاورزی؛ مدیریت صحیح آب و خاک، کاهش مصرف آب، جلوگیری از تنش کم آبی گیاه، تا ۷۰% کاهش مصرف آب، استفاده بهینه از کود و سموم، فراهم کردن امکان کشت در مناطق بیابانی و سطوح شیب دار، افزایش بازدهی محصول، هوادهی خاک و امکان کشت در مناطق بیابانی، بهبود شرایط کشت و کار، جلوگیری از فرسایش و فشردگی خاک کاربرد دارد که می تواند با افزایش بازدهی اقتصادی، کمبود مواد غذایی را تامین کند.
کاربرد سوپر جاذب در صنعت؛ سوپر جاذب صنعتی مورد استفاده در صنایع کابل سازی، تولید بتن فوق مقاوم، انفجار سنگ معدن، استخراج زغال سنگ رطوبت زدایی از آن، حفاری های عمیق نفت و گاز (کاهش اتلاف جریان در سیالات حفاری)، کیسه های جاذب آب برای جدا کردن آب از سوخت های هیدروکربنی و نفت، افزودنی در ساخت مواد خمیری، تولید برف مصنوعی، ژل های مخصوص آتش نشانی، حسگرها، لاستیک های متورم شونده آبی (صنعت ساختمان)، عامل افزایش تیکسوتروپی در خمیر پلی وینیل کلرید، خوشبو کردن هوا، افزایش جذب آب اسفنج های اوره تان، افزایش جذب آب الیاف مصنوعی، مصارف بیولوژیک و… کاربرد دارد.
کاربرد سوپر جاذب در صنعت نفت
کاهش اتلاف جریان در سیالات حفاری: سوپر جاذب به عنوان افزودنی سیالات حفاری در چاه های نفت برای کاهش اتلاف جریان در چاه استفاده می شود. سوپر جاذب درون پوششی از پارافین (کپسولی شدن) با وزن مولکولی کم قرار می گیرد. با افزایش درجه حرارت گل در چاه حفاری پارافین ذوب و سوپر جاذب آزاد می شود. سوپر جاذب با جذب آب متورم و باعث بسته شدن نقاط شکاف و ترک در چاه می شود، نتیجه این عمل کاهش اتلاف جریان است. برای کپسولی شدن، پلیمر سوپر جاذب در واکس مذاب ریخته و به شدن هم زده می شود و مخلوطی یکنواخت به دست آید. سپس مخلوط داغ در یک مخلوط کن که حاوی آب سرد است ریخته و مخلوط کن روشن می‌شود. مخلوط داغ جامد و همزمان تحت برش قرار می گیرد تا گرانول ها کوچکی به دست آید. سپس مخلوط واکس/ پلیمر خارج و فیلتر می شود. گرانول های حاصله با آّب شسته شده تا گرانول هایی که سطح آنها پوشش ندارند خارج گردند.
کیسه های جاذب آب برای جد کردن آب از سوخت های هیدروکربنی و نفت: کیسه های جاذب آب با قرار دادن مقداری سوپرجاذب در یک کیسه ساخته می شود. جنس کیسه از یک ترکیب هیدروکربنی خنثی است که نسبت به آب تراوا می باشد. کیسه قادر به جذب لایه آب از نفت و سوخت های هیدروکربنی در کانتینرها است. این کیسه تا بیست بار قابلیت استفاده مجدد را نیز دارد.
ارزیابی
سه سال پیش بود که مدیر نظارت بر تولید شرکت ملی صنایع پتروشیمی از صدور بیش از 10 مجوز برای احداث طرح های PDH و GTPP برای افزایش ظرفیت تولید پلی پروپیلن در صنعت پتروشیمی ایران خبر داد که باعث می شود ظرفیت تولید پلی پروپیلن صنعت پتروشیمی کشور از حدود 1 میلیون تن فعلی به بیش از 4 میلیون تن تا پایان برنامه ششم توسعه افزایش یابد. ولی تاکنون به خاطر تحریمها در تامین مالی و تکنولوژی، نتیجه خاصی دربر نداشته است.
بررسی وضعیت صنایع پلیمر به عنوان صنایع پایین دستی پتروشیمی نشان می دهد که از مشکل جدی کمبود مواد اولیه مورد نیاز رنج می برد. کمبود مواد اولیه باعث شده است که برای خرید این مواد از بورس کالا، رقابت شدیدی صورت بگیرد که نتیجه این اتفاق، افزایش قابل توجه قیمت مواد اولیه و در نتیجه افزایش قیمت محصول تولیدی خواهد بود. از طرفی حضور گسترده دلالان در بازار بورس برای خرید برخی از مواد اولیه موردنیاز صنایع پلیمر نیز باعث تشدید رقابت بین دلال و تولیدکنندگان واقعی شده است به گونه ای که تا سقف 100 درصد بالای قیمت فوب صادراتی برسد که موضوع باعث افزایش قیمت دوبرابری برخی کالاهای موردنیاز مردم در داخل کشور شده است. همچنین در ایران، پلیمرها راهی برای تبدیل ریال به دلار توسط واسطه ها و دلالان شده اند که همین موضوع سبب ایجاد تقاضای کاذب گردیده و قیمت پلیمرها را به شدت بالا برده است.
در این بین یکی از مواد اولیه ای که موردنیاز بنگاه ها و کارگاه های تولیدی است ماده ای به نام «پلی پروپیلن» است. پلی پروپیلن یکی از مواد زیردسته پلی الفین ها و یکی از مشتقات پروپیلن است که این ماده از طریق تبدیل پروپان به پروپیلن در واحدهای بالادست پتروشیمی تولید می شود. همچنین امکان تولید پروپیلن از متانول در واحدهای MTP نیز وجود دارد.
پلی پروپیلن به عنوان ماده اولیه به دلیل تولید کم واحدهای بالادستی پتروشیمی با رقابت قیمتی در بورس کالا به فروش می رسد. مثلاً وقتی قیمت این ماده اولیه 112 درصد بالای قیمت فوب است، یعنی قیمت آن دو برابر شده، و قیمت محصولات نهایی هم افزایش قابل توجهی خواهند داشت که دلیل آن، کاهش عرضه پلی پروپیلن توسط پتروشیمی در بورس کالا و افزایش تقاضای بنگاه های تولیدی برای خرید پلی پروپیلن از بورس کالا است. لذا، شرکت ملی صنایع پتروشیمی باید برای تولید پلی پروپیلن مورد نیاز واحدهای پایین دستی برنامه ریزی عملیاتی کند، یعنی باید اقدام به احداث واحدهای پتروشیمی کند که محصول آنها پلی پروپیلن است. احداث این پتروشیمی ها توجیه اقتصادی دارد، اما برای هدایت سرمایه گذاران به سرمایه گذاری برای احداث پتروشیمی های تولیدکننده پلی پروپیلن، شرکت ملی صنایع پتروشیمی باید امنیت و اعتماد لازم را برای سرمایه گذاران فراهم کند. به هر حال در شرایط بی ثباتی اقتصاد ریسک سرمایه گذاری در بخش تولید افزایش می یابد و این ریسک باید توسط سیاست گذار پوشش داده شود.
مضافا در حال حاضر ظرفیت تولید متانول و اوره و آمونیاک خیلی بیشتر از نیاز داخل است و شرکت ملی صنایع پتروشیمی به عنوان سیاست گذار باید به جای جذب سرمایه برای احداث واحدهای متانولی، سرمایه برای احداث واحدهای تولیدکننده پروپیلن و یا تبدیل متانول در واحدهای MTP به پروپیلن و سپس پلی پروپیلن را تشویق نماید.
یکی از مشتقات پروپیلن SAP یا سوپرجاذب ها هستند که از پلی پروپیلن و یک افزودنی اکسید کلسیم تولید می شود. سوپرجاذب ها در تهیه پوشک بچه مورد استفاده قرار می گیرد و اتفاقا دلیل افزایش قیمت پوشک نیز ناشی از افزایش قیمت مشتقات پروپیلن مثل سوپرجاذب ها است. در تولید پوشک نوعی افزودنی، مورد نیاز صنایع تولیدکننده است که این افزودنی جاذب رطوبت بوده و هم اکنون نیاز کشور به این افزودنی از طریق واردات تأمین می شود. واردات این افزودنی نیز در ماه های اخیر بسیار سخت شده و قیمت این ماده به شدت افزایش یافته است. در نتیجه با افزایش قیمت افزودنی اکسید کلسیم قیمت سوپرجاذب ها یا SAP افزایش می یابد و در نتیجه قیمت پوشاک نیز به صورت قابل توجهی افزایش یافته است. امکان تولید این ماده افزودنی که هم اکنون از خارج از کشور وارد می شود وجود دارد و باید پتروشیمی ها به سمت تولید این ماده افزودنی حرکت کنند که در نتیجه آن با کاهش قیمت مواد اولیه موردنیاز صنایع پوشاک قیمت این محصول نیز کاهش می یابد.
به عنوان نمونه، 15 واحد تولیدی کشور با ظرفیت اسمی 500 هزار تن در سال در تولید انواع پوشک مجوز دارند و 80 درصد نیاز کشور را تامین می کردند در حالی که مثلا در سال 1395 تنها توانستند 125 هزار تن تولید کنند منتها واردات این محصول در سال 1396 با میزان 10500 تن به ارزش 50 میلیون دلار افزایش یافت. بین 50 تا 70 درصد مواد اولیه (سوپر جاذب، محصولات سلولزی) انواع پوشک وارداتی است و هم اکنون به خاطر تحریمها به سختی وارد می شود و در صورت تامین مواد اولیه در داخل که اشاره شد، باعث جلوگیری از خروج ارز و رونق واحدهای تولیدکننده خواهد شد.
تکمیل زنجیره پروپیلن در برخی محصولات می‌تواند تا ۳۰ برابر ارزش‌افزوده ایجاد کرده و افزون بر تنوع در سبد محصولات پتروشیمی، تاب آوری این صنعت را نیز افزایش دهد. اگر گاز را تبدیل به متانول و متانول را وارد زنجیره پروپیلن کنیم و تا آخر زنجیره برویم درآمد به ۳۰ برابر می رسد. مثلا یکی از محصولات تولیدی خاص در زنجیره پروپیلن، آکریلونیتریل است، این محصول در حالی در هر تن ۱۵۰۰ دلار قیمت گذاری می شود که قیمت هر تن گاز در حال حاضر حدود ۵۰ دلار و قیمت هر تن متانول نیز ۱۵۰ دلار است. بنابراین تنها اگر گاز به متانول، متانول به پروپیلن و پروپیلن به آکریلونیتریل تبدیل شود، ارزش آن ۳۰ برابر خواهد شد.
در حال حاضر حدود ۹۵ درصد از متانول تولیدی در کشور صادر می‌شود که با اجرای طرح های پیشران، می توان ۵ میلیون تن از متانول مازاد را به پروپیلن تبدیل کرد. البته قرار است ۵ میلیون تن از متانول تولیدی در کشور، در پارک پروپیلن در عسلویه به ۱.۵ میلیون تن پروپیلن تبدیل شود تا علاوه بر ارزش افزایی، امکان تامین خوراک صنایع میان دستی و پایین دستی را فراهم کند. با توجه به اینکه متانول مازاد کشور در منطقه عسلویه بوده و تبدیل آن به پروپیلن فرایندی پیچیده و آب بر است، تولید در گام اول در عسلویه باید اتفاق بیفتد و بعد از آن با هدف آمایش سرزمین، اشتغال زایی پایدار و همچنین تکمیل زنجیره ارزش و تامین خوراک صنایع پایین دستی در شهرک های صنعتی داخل کشور، پروپیلن به عنوان خوراک راهی مناطق مرکزی کشور شود.
پروپیلنی که در کشور تولید می شود از محل پالایشگاه ها تا ۱۵۰ هزار تن و بقیه در مجتمع های پتروشیمی است که در مجموع حدود 1 میلیون تن در سال است. از این میزان ۹۵ درصد آن به پلی پروپیلن تبدیل شده و ۵ درصد باقیمانده نیز در پتروشیمی شازند صرف تولید دو اتیل هگزانول می شود.
کمبود پلی‌پروپیلن از طریق واردات تامین می شود. میزان واردات پلی پروپیلن به کشور حدود ۲۰ هزار تن در سال و مصنوعات ساخته شده از پلی پروپیلن نیز دهها هزارتن در سال است که در صورت عدم اجرای طرح جدید پلی پروپیلن برای پاسخ به تقاضای روبه رشد کشور، ناچار به واردات صدها هزارتن پلی پروپیلن طی سال های اینده خواهیم بود.
با تولید بیشتر پلی پروپیلن صنایع پایین دستی آن بیشتر رونق می گیرد و مصرف آن نیز بیشتر خواهد شد. نیاز کشور حداقل به ۲ واحد ۳۰۰ هزار تنی تولید پلی پروپیلن برای تامین تقاضای کشور طی سال های آتی خواهد بود.
در سال 1398 حدود ۱.۳ میلیون تن کالاهای خام پتروشیمی از جمله پلیمرهای سوپر جاذب وارد کشور شده که ارزش آنها ۲ میلیارد دلار بوده است که جا دارد روی این بخش سرمایه گذاری کرده و با تولید آنها از از خروج ارز از کشور جلوگیری کنیم. دهها میلیون دلاری که سالانه صرف واردات سوپر جاذب یا محصولات مشابه می شود، می تواند در ساخت واحدهای پلی پروپیلن سرمایه گذاری بشود و علاوه بر خودکفایی، درآمدزایی و اشتغالزایی پایدار به ارمغان بیاورد. نکته مهم در بحث تکمیل زنجیره پروپیلن اینکه بخشی از متانول مازاد در کشور به پروپیلن با دانش فنی ایرانی و بومی تدوین شده، تولید می شود که شایسته توجه ویژه است که مانع از خام فروشی متانول می شود و به پروپیلن و پلی پروپیلن با ارزش افزوده بیشتر تبدیل می گردد.
لذا، توسعه صنایع پایین دستی پتروشیمی بویژه پلی پروپیلن که کاربردهای مهمی در بهداشت، کشاورزی و صنعت دارد، باعث تقویت قدرت پتروشیمی کشور، کاهش واردات و ارزآوری بیشتر، رونق اقتصادی و اشتغال زایی خواهد شد.
