تولید میلیاردها دلار محصول با کاتالیست های ایرانی

 
 به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی"نفت ما "،   عمده این کاتالیست ها، کاتالیست ‌های اتیلن اکساید، پلیمری، بنزین ‌سازی و گازوئیل ‌سازی  و ... می باشد.
 
کاتالیست ایرانی و ورود ایران به باشگاه صادرکنندگان بنزین
به عنوان نمونه، کاتالیست های ایرانی نقش بی بدیلی در بهره برداری از پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج فارس داشته است. در واقع ما ، شاهد ظرفیت پالایش روزانه 420 هزار بشکه ميعانات گازي و توليد حدود 48 ميليون ليتر در روز بنزين با کیفیت یورو ٤ و ٥ در پالایشگاه ستاره خلیج فارس هستیم که تولید بنزین کشور را به بیش از 110 میلیون لیتر در روز افزایش داده است. این امر به خودکفایی در تولید بنزین با کیفیت، ایجاد ارزش افزوده بالاتر و افزایش درآمد ناخالص ملی کشور منجر شده و ایران را به جرگه باشگاه صادرکنندگان بنزین وارد کرده است. نکته ای که در این میان مهم است اینکه در دور قبلی تحریمها، بنزین به عنوان پاشنه آشیل اقتصاد ایران نگریسته می شد و در نتیجه مورد تحریم قرار گرفت. مضافا کاتالیستهای وارداتی جهت تولید بنزین در انحصار معدود شرکتها بود و با توان و دانش فنی و مهندسی بومی، این موضوع از انحصار و تحریم خارج شد. بی شک کاتالیست های ایرانی در حوزه پالایشگاهی باعث شد که جلوگیری از خام فروشی نفت آن هم در شرایط تحریم محقق شود و فرآورد های با ارزش افزوده بیشتر تولید و صادر شود.
 
کاتالیست ایرانی مانع از توقف تجارت دریایی کشور
در موردی دیگر دانش فنی سولفور‌زدایی کاتالیست کک سوزنی با روش ODS در واحد RCD پالایشگاه شازند، از سوخت نفت کوره با سولفور استاندارد عملیاتی شده است. بدینصورت که اگر این اتفاق نمی افتاد، بر اساس مصوبه و اعلام سازمان بین المللی دریانوردی (IMO)، کشتی ها از اول ژانویه 2020 تنها مجاز به استفاده از سوخت 0.5 درصد سولفور یا پایین تر از آن (VLSFO) بودند،  تجارت دریایی ایران، متوقف می شد. هم اکنون ایران؛ تنها کشور تولید کننده سوخت نفت کوره کم سولفور در خاورمیانه است و علاوه بر خودکفایی می تواند صادرات هم داشته باشد. نکته مهمتر اینکه کک سوزنی از محصولاتی است که اخیراً از سوی آمریکا تحریم شده است.
تولید نفت کوره کم سولفور داخلی با استفاده از کاتالیست های ایرانی، پیامدهای مثبت اقتصادی، سیاسی و حتی امنیتی برای کشور در پی داشته است. در شرایطی که کشور تحت شدیدترین تحریم های آمریکا قرار دارد و حتی امکان ممنوعیت در تحویل این سوخت یا تهیه آن به قیمت بسیار نامعمول محتمل بود، لذا بومی سازی نفت کوره کم سولفور باعث سنگ بنای خودکفایی کشور در تولید این سوخت و متعاقبا نجات تجارت دریایی کشور شده است و توانسته زمینه ورود ایران را به باشگاه تولیدکنندگان این فرآورده استراتژیک فراهم کند. تولید نفت کوره کم سولفور باعث تقویت قدرت منطقه ای کشور شده است و در صورت تولید اضافی ایران می تواند، به هاب بانکرینگ منطقه خلیج فارس در سوخت رسانی به کشتی ها تبدیل بشود. اگر نفت کوره کم سولفور در داخل کشور تولید نمی شد، ناوگان تجاری ایران با بیش از 150 فروند کشتی اقیانوس پیمای فله بر، کانتینربر، نفت کش و ... متوقف می شد و کشتی های ایرانی حق پهلوگیری در بنادر خارجی را نداشتند و متوقف و جریمه می شدند و در نتیجه ایران که دارای تاسیسات قدیمی تولید نفت کوره با سولفور بالا دارد، تجارت دریایی اش دچار اختلال می شد. در کنار آن، با توجه به شرایط تحریم و قیمت بالای ارز، ورود کالاهای اساسی برای کشور گرانتر تمام می شد و می توانست پیامدهای نامطلوب اجتماعی دربر داشته باشد. مهم تر از همه اینکه، کاتالیست های ایرانی منجر به آپ گریدینگ پالایشگاهها شده است.
 
بومی سازی کاتالیست ها و صرفه جویی 400 میلیون دلاری در حوزه پایین دستی
پالایشگاه ها و پتروشیمی های ایران سالانه، 400 میلیون دلار کاتالیست مصرف می کنند. با توجه به بازار جهانی 33.5 میلیارد دلاری کاتالیست، 54 درصد این بازار متعلق به پتروشیمی ها و پالایشگاههاست که 18 میلیارد دلار می شود و سهم 400 میلیون دلاری ایران از این بازار (2.2 درصد) جهانی است.
هم اکنون 18 شرکت فعال در حوزه تولید کاتالیست در کشور وجود دارد و از میان 40 گروه کاتالیست در صنعت پتروشیمی، 16 دسته تجاری و بومی سازی شده (به ارزش 105 میلیون دلار در سال) و 9 کاتالیست دیگر هم تا پایان امسال توسط تولیدکنندگان داخلی تولید خواهد شد.
ایران هم اکنون در حال تبدیل به صادرکننده کاتالیست است و به عراق، ارمنستان، پاکستان، سوریه و قزاقستان صادر می کند و تنها صادرکننده کاتالیست در اوپک است. ایران تا پایان  1400 در حدود215 میلیون دلار کاتالیست برای صنعت پتروشیمی تولید خواهد کرد.
از کاتالیست های صنعت پتروشیمی  می توان به acetylene hydrogenation اشاره کرد که یک کاتالیست استراتژیک است که در واحدهای اولفین برای تولید اتیلن استفاده می شود که تحت تحریم قرار دارد. کاتالیستهای پتروشیمی در تولید محصولاتی همچون اوره، آمونیاک و متانول به کار می رود. ساخت کاتالیست های استراتژیک پتروشیمی در دوران تحریم، خدمات ارزشمندی را به صنعت نفت و پتروشیمی عرضه کرد، و کشور را از کاتالیست هایی که در انحصار اکسنس فرانسه و UOP آمریکا بود بی نیاز نمود.
در مورد کاتالیست های پلیمری هم باید گفت که پلیمرها بخش اساسی از زندگی روزمره ما در شکل پلاستیک می باشد. پلاستیک ها در ساخت محصولات بسیاری در صنایع مختلف از جمله ... خودروسازی، الکترونیک، منسوجات، ساختمان، بهداشت و بسیاری صنایع دیگر به کار می رود.
 
ورود ایران به بازار جهانی کاتالیست
در مورد ورود ایران به بازار جهانی کاتالیست باید گفت برآوردهای بین المللی، بیانگر آنست که صنعت کاتالیست تا سال 2024 بازار 35 میلیارد دلاری خواهد داشت. بکارگیری فزاینده از کاتالیست ها به گونه ای که مصرف رو به رشد سوخت ها و دیگر محصولات شیمیایی و سرمایه گذاری زیاد در صنایعی که از کاتالیست ها استفاده می کنند، از عوامل اصلی در رشد بازار جهانی کاتالیست است. به علاوه این بکارگیری فزاینده بواسطه تقاضای رو به رشد برای تولید محصولات کارآمدتر همچون بنزین با اکتان بالاتر، محصولات با کربن کمتر و دیگر شیوه های کارآمد می باشد. پیشران ها و عوامل کلیدی رشد بازار کاتالیست، تقاضای فزاینده برای فرآورده های پالایشی نفت خام، محصولات پتروشیمی، و سنتزهای شیمیایی، قابلیت کاتالیست برای کاهش میزان انرژی در تولید یک محصول نهایی، و مقررات زیست محیطی در کنترل و حذف کربن می باشند. هزینه انرژی همچنین یک پیشران اصلی در بازار کاتالیست به شمار می رود به گونه ای که صنایع گوناگون از کاتالیست ها برای کاهش هزینه انرژی شان استفاد می کنند.
پیش بینی می شود که کاتالیست های مبتنی بر فلز سهم قابل توجه بازار را در سال های آتی به خاطر در دسترس بودن و افزایش تقاضا برای کاتالیست صنعتی در پالایشگاه ها در سرتاسر جهان، حفظ کند. به علاوه، پیش بینی می شود که بازار کاتالیست های مبتنی بر اورگانو متالیک سریع ترین رشد را تا سال 2024 به خاطر تقاضای فزاینده در صنعت سنتز شیمیایی شاهد باشد.
پیش بینی می شود که کاتالیست پالایش نفت خام بیشترین کاربرد را در این دسته هم از نظر ارزش و هم از نظر حجم در بازار در سالهای آتی به خاطر تقاضای فزاینده برای کاتالیست ها در تولید سوخت ها و دیگر فرآورده های نفت خام داشته باشد. اهمیت استفاده از کاتالیست ها اساساً به خاطر تقاضای فزاینده برای سوخت ها و اجرای هنجارهای زیست محیطی در صنایعی همچون خودروسازی و صنایع پلیمری افزایش یافته است. با توجه به رشد تولید جهانی خودرو و افزایش تقاضا برای وسایل نقلیه سبک و خودورهای با کارکرد بالا، تقاضای فزاینده ای برای سوخت های با اکتان بالاتر وجود داشته است. سوخت های با اکتان بالاتر  منجر به فرسودگی کمتر در وسایل نقلیه و خودور می شود. تقاضای فزاینده سوخت جت و گازوئیل در بازارهای هوا فضا و خودرو سازی احتمالا تقاضای کاتالیست های هیدروکراکینگ را به میزان قابل توجهی تا سال 2024 فزایش خواهد داد.
آسیا-پاسیفیک یکی از بازارهای پیشرو برای کاتالیست به خاطر مشتری محور بودن رو به رشد برای محصولات نهایی، ایجاد تقاضا برای این ترکیب در بخش صنعتی و اساسا در پالایش نفت خام و سنتز شیمیایی می باشد.
بازیگران عمده در بازار کاتالیست، شرکت آلبه مارله، باسف، شرکت شیمیایی شورون فیلیپس، کلارینت، دودو پونت، صنایع اوونیک، شرکت شیمیایی اگزان موبیل، جانسون متی، اینئوس،  و وی آر گریس می باشند.
بازارهای بزرگ کاتالیست هم کشورهایی همچون ایالات متحده، کانادا، فرانسه، آلمان، بریتانیا، ایتالیا، روسیه، ژاپن، چین، هند، اندونزی، برزیل، عربستان سعودی و آفریقای جنوبی می باشد.
در ایران هم قراراد یک شرکت دانش بنیان با در زمینه بومی ‌سازی و تولید صنعتی کاتالیست‌های هیدروکراکینگ و تصفیه هیدروژنی ته‌ ماندهای نفتی (آر.سی.دی) باعث شده تا تولید کاتالیست های "آر سی دی" و "ایزوماکس" آن از خروج ۵۰ میلیون یورو ارز از کشور جلوگیری کند. شایان ذکر است که قبلا این کاتالیست ها از خارج تامین می شد و با توجه به شرایط تحریم شعار ما می توانیم عملیاتی شده است به گونه ای که امروزه تولیدکنندگان کاتالیست در ایران رقیب شرکت مطرح اکسنس فرانسه شده‌اند و ایران با داخلی سازی کاتالیست ها، می تواند سالی 60 میلیارد دلار فرآورده نفتی تولید و صادر کند.
البته ممکن است افرد یا گروههایی وجود دشته باشند که تولید کاتالیست های بومی شرکت های دانش بنیان را در راستای منافع خود که اعتقاد به واردات آنها دارند نبینند. لذا باید شرکتهای دانش بنیان که نقش مهمی در جهش تولید دارند، به صورت بایسته و شابیسته مورد حمایت قرار گیرند.
 
گسترش فناوری خوارزمی؛ پیشگام در تولید کاتالیست بومی
شرکت دانش بنیان «گسترش فناوری خوارزمی» یکی از اعضای هلدینگ HNT که مجموعه ای از شرکت های دانش بنیان در حوزه «فناوری پیشرفته» است. شرکت گسترش فناوری خوارزمی با تکیه بر دانش و تجربه متخصصان مجرب و با سابقه در زمینه تولید کاتالیست های مصرفی صنایع پتروشیمی، فولاد و پالایشگاهی به عنوان کالاهای استراتژیک و قلب واحدهای تولیدی این مجتمع ها فعالیت دارد.
خوارزمی در حال حاضر گرید های ویژه ای از این کاتالیست سولفورزدایی را برای پالایشگاه ها، واحد های تولید هیدروژن و مجتمع های پتروشیمی ارائه می نماید. این کاتالیست ها متشکل از اکسید های فلزات کبالت و مولیبدن بر روی پایه گاما آلومینا با خلوص بالا که سطح ویژه و فعالیت بسیار بالایی را از خود نشان می دهد، هستند.
شرکت دانش بنیان «گسترش فناوری خوارزمی» در 2 اردیبهشت ماه امسال، نخستین محموله از کاتالیست های HDS ایرانی تولید شده در مقیاس صنعتی را که در دشوارترین شرایط و حتی در روزهای مبارزه با ویروس کرونا به همت جوانان غیور و دانشمندان نخبه ایرانی تولید و تست شده بودند، برای تحویل به مجتمع عظیم پتروشیمی سبلان، ارسال نمود. و قرارداد تحویل هم با پتروشیمی پردیس دارد.
مهم ترین کاتالیست های تولیدی گسترش فناوری خوارزمی در حوزه واحدهای پتروشیمی و پالایشگاهی عبارتند از؛ کاتالیست HDS، کاتالیست سولفور زدایی اکسید روی، کاتالیست Pre-Reforming، کاتالیست ریفرمینگ اولیه بخار آب گاز طبیعی، کاتالیست Secondary Reforming، کاتالیست انتقال آب گاز دما بالا، کاتالیست انتقال آب گاز دما پایین، کاتالیست Methanation، کاتالیست سنتز متانول، کاتالیست ریفرمینگ خشک.
کاتالیست های تولید این شرکت در حوزه صنایع فولاد نیز عبارتند از؛ کاتالیست های ریفرمینگ احیاء مستقیم، کاتالیست سولفورزدایی اکسید روی. کاتالیست سایر صنایع نبز عبارتند از؛ کاتالیست Sour Shift و کاتالیست جیوه زدایی.
در 25 دی ۱۳۹۸شرکت دانش بنیان گسترش فناوری خوارزمی، در راه تحقق رویای صنعت فولاد، تولید کک سوزنی، ماده اولیه تولید الکترود گرافیتی را بومی سازی کرد. سالانه نزدیک به 1 میلیارد دلار صرف واردات الکترود گرافیتی به کشور می شد و برای تهیه این محصول وابستگی شدیدی به واردات داشتیم، خوشبختانه شرکت گسترش فناوری خوارزمی در کمتر از 6 ماه توانست به تولید یک تن در روز «کک سوزنی/ نیدل کک» که ماده اولیه تولید الکترود گرافیتی است، در مقیاس پایلوت برسد و نتایج تست ها نشان از این دارد که این محصول قابل مقایسه با بهترین برندهای جهانی است.
از میان ۱۴ طرح دانش بنیان در حوزه صنایع پیشرفته که در 24 دی 98 با حضور دکتر ستاری و مهندس محمدی افتتاح گردید، اجرای 6 طرح شرکت گسترش فناوری خوارزمی با همکاری شرکت پژوهش و فناوری پتروشیمی بوده است.
1- تجاری سازی کاتالیست های فعال و نیمه فعال ریفرمینگ خشک گاز طبیعی
2- تجاری سازی کاتالیست های انتقال آب-گاز دما بالا با ظرفیت تولید ۴۰۰ تن در سال
3- تجاری سازی کاتالیست انتقال آب-گاز دما پایین با ظرفیت تولید ۴۰۰ تن در سال
4- تجاری سازی  کاتالیست های متاناسیون با ظرفیت تولید ۴۰۰ تن در سال
5- تجاری سازی نسل جدید کاتالیست سنتز متانول با ظرفیت تولید ۸۰۰ تن در سال
6- تجاری سازی  کاتالیست سنتز آمونیاک با ظرفیت تولید ۴۰۰ تن در سال.

نگاهی به ماموریت ها و اهداف گسترش فناوری خوارزمی نشان می دهد که در تحقق آنها به شرح ذیل موفق عمل کرده است.
1-      بومی سازی و تولید کاتالیست های مورد استفاده صنایع کشور
2-      طراحی و مهندسی فرآیند تولید و ارزیابی کاتالیست ها
3-      بومی سازی مواد اولیه مورد نیاز در فرآیندهای تولید
4-      ارائه سرویس‌های مناسب به مشتریان در زمینه فناوری های هم جهت با توانایی های شرکت
5-      ایجاد ارزش افزوده از طریق تولید محصولات اقتصادی و خدمات
6-       همکاری نزدیک با مراکز تحقیقاتی داخلی و خارجی جهت تجاری سازی نتایج پژوهشی
7-      کاتالیست های زنجیره تولید اوره و آمونیاک در صنایع پتروشیمی
8-      کاتالیست های زنجیره تولید متانول در صنایع پتروشیمی
9-      کاتالیست های زنجیره تولید هیدروژن در شرکت های پالایش نفت
10-     کاتالیست های زنجیره تولید گاز احیاء در صنایع فولاد.