به قول دکتر دیهیم، اگر سعدی هوای این روزهای تهران را می دید، این جمله ی گلستان را تغییر می داد و می فرمود: "هر نفسی که فرو می رود مضر حیات است و چون بر می آید، مکسل ذات! پس در هر نفسی دو خسران موجود است و بر هر خسرانی استعانتی از خدا". آلودگی هوا از جمله مشکلات زیست محیطی است که با صنعتی شدن و افزایش مصرف انرژی شدت یافته است. هر ساله با شروع فصل سرما، یافتن مقصر برای آلودگی هوا آغاز می شود. ولی آنچه بیش از همه در بحث آلوده کننده های هوا در سال های اخیر مورد توجه بوده و انگشت اتهام را پس از کیفیت بد بنزین و احتراق بد خودروهای فرسوده و موتورسیکلت ها به سوی خود کشانده است، مازوت سوزی در نیروگاه ها و صنایع مختلف می باشد. متاسفانه کشور ما در فصل سرد سال با مثلثی شوم متشکل از سه ضلع قطعی برق، گاز و آلودگی هوا مواجه است که ریشه ی آن ها را می توان تنها در ناترازی گاز طبیعی جستجو کرد که به ناچار بخش خانگی در اولویت قرار گرفته و موجب کاهش سهم نیروگاه ها و صنایع در استفاده از این منبع خدادادی شده است و این امر به ناچار نیروگاه ها و صنایع را به استفاده از سوخت های مایع نظیر مازوت سوق داده است. همزمانی مصرف سوخت های جایگزین در فصول سرد در نیروگاه ها و صنایع با افزایش آلودگی هوا در کلان شهرهایی مانند تهران، موجب شده است که بسیاری از کارشناسان این سوخت های جایگزین را به عنوان متهم ردیف اول آلودگی در این مناطق ذکر نمایند. سهم عمده تولید برق در حال حاضر، وابسته به سوخت های فسیلی و مخصوصا سوخت مازوت بوده و امکان انتشار گازهای گلخانه ای در چرخه ی حیات نیروگاه ها از جمله استخراج، فراوری، انتقال و در نهایت دفع پسماند وجود دارد. درحال حاضر، در نیروگاه های گازی، سوخت دوم گازوئیل و در نیروگاه های حرارتی، سوخت جایگزین گازوئیل و مازوت می باشد که به دلیل قیمت پایین مازت، تمایل زیادی برای مصرف این سوخت در نیروگاه های حرارتی وجود دارد.
مازوت نوعی نفت کوره با ویسکوزیته ی بالا و کیفیت پایین می باشد، به گونه ای که در کشورهای اروپایی به کوره هایی که از مازوت استفاده می کنند، کوره های ضایعات سوز می گویند. این سوخت بیشتر توسط کشورهای ایران، روسیه، قزاقستان و آذربایجان و ترکمنستان تولید می شود. مازوت در فرآیند تقطیر جزء به جزء در پالایش نفت خام پس از تبخیر بنزین و سایر فرآورده های نفتی سبک تر به دست می آید و جهت استفاده نیاز به پالایش دارد. از مازوت به عنوان سوخت در بسیاری از موتورها، چراغ ها، گرمکن ها و کوره ها استفاده می شود و به جهت گرمای سوختن بسیار بالای این ماده، از آن برای گرم کردن بویلرها (دیگ بخار) جهت تولید بخار در نیروگاه های حرارتی استفاده می شود. در هنگام احتراق سوخت مازوت، حرارت ایجاد شده باعث افزایش دمای آب درون لوله های واتروال و ایجاد بخار فوق اشباع مناسب برای تحریک توربین می شود. ورود مازوت به محیط زیست اثرات زیانبار مختلفی دارد. زیرا این ترکیب از مواد شیمیایی مختلفی تشکیل شده است که زمانی که به آب های سطحی یا خاک می رسند، بخشی از آن تبخیر شده و برخی دیگر به دلیل نشتی مخازن نگهداری آن ها، در آب یا خاک حل می شوند. این مواد تبخیر شده می توانند در اثر تابش نورخورشید و یا فعالیت قارچ ها و باکتری های داخل آب یا خاک، به ترکیبات دیگری شکسته شوند.
اما برای برخورد با این چالش بسیار مهم، راهکارهایی در مقیاس کوتاه مدت و میان مدت وجود دارد که دستیابی به هر کدام و بررسی سود و زیان ناشی از استفاده از هر یک این روش ها می تواند کمک شایانی جهت عبور از این شرایط بحرانی داشته باشد. در مقیاس کوتاه مدت، دو راهکار استفاده از میعانات گازی به عنوان سوخت جایگزین و کاهش گوگرد در دو وضعیت حین احتراق با تغییر فرآیند احتراق مازوت و کنترل آن با ترکیبات کم خطرتر و پس از احتراق با تصفیه ی دود حاصل از احتراق و کاهش آلاینده های خروجی امکانپذیر می باشد. پایلوت صورت گرفته در نیروگاه سیکل ترکیبی عسلویه که توسط شرکت مپنا صورت گرفته است، بیانگر قابلیت به کارگیری میعانات گازی در نیروگاه های سیکل ترکیبی به همراه گازوئیل است که در صورت گوگردزدایی، پتانسیل استفاده در فصل سرد را به عنوان سوخت جایگزین دارند. البته وجود مرکاپتان ( ترکیب گوگردی) در این میعانات موجب بوی بد و خطرات تنفسی ناشی از آن خواهد شد که ضروری است شیرین سازی و مرکاپتان زدایی از آن صورت گیرد.
نصب فیلتر و استفاده از شیوه های حذف مشتقات گوگرد در دودکش نیروگاه ها می تواند زمینه استفاده از مازوت را مهیا کند و به عبور موثر از چالش قطعی برق و گاز بدون تشدید آلودگی هوا منجر شود. امروزه در کشور ما تکنولوژی نانوفیبر شامل دستگاه های تولیدکننده الیاف و فیلترهای نانو، توسط شرکت های دانش بنیان توسعه یافته است و این در حالی است که برخی از شرکت های صنعتی اقدام به واردات این نوع فیلترها نموده که با توجه به شرایط تحریم، فروش آن به ایران متوقف شده است. البته محدودیت این روش، خوردگی کوره های نیروگاه ها و مصرف بالای آب می باشد که عامل اخیر موجب شده است که این روش تنها در نیروگاه های شمال و جنوب کشور قابل اجرا باشد. و اما در مقیاس میان مدت، حمایت از صنایع در جهت احداث نیروگاه های تجدید پذیر و گوگردزدایی از سوخت های مایع مازوت و گازوئیل پیش از احتراق، می تواند در کاهش اثرات سوء استفاده از سوخت های مایع موثر باشد. بر این اساس، طبق ماده 61 قانون اصلاح الگوی مصرف مصوب سال 1389، وزارت نیرو موظف است به منظور حمایت از گسترش استفاده از منابع تجدید پذیر انرژی، نسبت به عقد قرارداد بلندمدت خرید تضمینی از تولیدکنندگان غیردولتی برق از منابع تجدید پذیر اقدام نماید. همچنین بر اساس ماده 18 قانون هوای پاک، وزارت نفت مکلف به عرضه ی سوخت های تولیدی در کشور، طبق استانداردهای ملی مصوب (یورو4) می باشد. علیرغم این قانون، هزینه گوگردزدایی از سوخت های مایع مازوت و گازوئیل، نیازمند احداث واحدهای مرتبط و دارای هزینه ی قابل توجه می باشد. با این وجود، مزیت این روش، حذف گوگرد پیش از فرآیند و جلوگیری از خوردگی تجهیزات نیروگاهی و حذف آلاینده های گوگردی به صورت همزمان می باشد.
در نهایت امید است مسئولین محترم در بخش های مختلف و مرتبط با این امر بتوانند در اسرع وقت بهترین و کارامدترین روش را در کاهش آلودگی هوا ناشی از استفاده از سوخت های مایع به کاربرده تا در آینده ای نزدیک شاهد کمترین روزهای آلوده ی سال، در کلان شهر تهران و سایر شهرهای میهن عزیزمان ایران باشیم، تا هر نفسی که فرو می رود ممد حیات باشد و چون بر می آید مفرح ذات.....
مازوت نوعی نفت کوره با ویسکوزیته ی بالا و کیفیت پایین می باشد، به گونه ای که در کشورهای اروپایی به کوره هایی که از مازوت استفاده می کنند، کوره های ضایعات سوز می گویند. این سوخت بیشتر توسط کشورهای ایران، روسیه، قزاقستان و آذربایجان و ترکمنستان تولید می شود. مازوت در فرآیند تقطیر جزء به جزء در پالایش نفت خام پس از تبخیر بنزین و سایر فرآورده های نفتی سبک تر به دست می آید و جهت استفاده نیاز به پالایش دارد. از مازوت به عنوان سوخت در بسیاری از موتورها، چراغ ها، گرمکن ها و کوره ها استفاده می شود و به جهت گرمای سوختن بسیار بالای این ماده، از آن برای گرم کردن بویلرها (دیگ بخار) جهت تولید بخار در نیروگاه های حرارتی استفاده می شود. در هنگام احتراق سوخت مازوت، حرارت ایجاد شده باعث افزایش دمای آب درون لوله های واتروال و ایجاد بخار فوق اشباع مناسب برای تحریک توربین می شود. ورود مازوت به محیط زیست اثرات زیانبار مختلفی دارد. زیرا این ترکیب از مواد شیمیایی مختلفی تشکیل شده است که زمانی که به آب های سطحی یا خاک می رسند، بخشی از آن تبخیر شده و برخی دیگر به دلیل نشتی مخازن نگهداری آن ها، در آب یا خاک حل می شوند. این مواد تبخیر شده می توانند در اثر تابش نورخورشید و یا فعالیت قارچ ها و باکتری های داخل آب یا خاک، به ترکیبات دیگری شکسته شوند.
اما برای برخورد با این چالش بسیار مهم، راهکارهایی در مقیاس کوتاه مدت و میان مدت وجود دارد که دستیابی به هر کدام و بررسی سود و زیان ناشی از استفاده از هر یک این روش ها می تواند کمک شایانی جهت عبور از این شرایط بحرانی داشته باشد. در مقیاس کوتاه مدت، دو راهکار استفاده از میعانات گازی به عنوان سوخت جایگزین و کاهش گوگرد در دو وضعیت حین احتراق با تغییر فرآیند احتراق مازوت و کنترل آن با ترکیبات کم خطرتر و پس از احتراق با تصفیه ی دود حاصل از احتراق و کاهش آلاینده های خروجی امکانپذیر می باشد. پایلوت صورت گرفته در نیروگاه سیکل ترکیبی عسلویه که توسط شرکت مپنا صورت گرفته است، بیانگر قابلیت به کارگیری میعانات گازی در نیروگاه های سیکل ترکیبی به همراه گازوئیل است که در صورت گوگردزدایی، پتانسیل استفاده در فصل سرد را به عنوان سوخت جایگزین دارند. البته وجود مرکاپتان ( ترکیب گوگردی) در این میعانات موجب بوی بد و خطرات تنفسی ناشی از آن خواهد شد که ضروری است شیرین سازی و مرکاپتان زدایی از آن صورت گیرد.
نصب فیلتر و استفاده از شیوه های حذف مشتقات گوگرد در دودکش نیروگاه ها می تواند زمینه استفاده از مازوت را مهیا کند و به عبور موثر از چالش قطعی برق و گاز بدون تشدید آلودگی هوا منجر شود. امروزه در کشور ما تکنولوژی نانوفیبر شامل دستگاه های تولیدکننده الیاف و فیلترهای نانو، توسط شرکت های دانش بنیان توسعه یافته است و این در حالی است که برخی از شرکت های صنعتی اقدام به واردات این نوع فیلترها نموده که با توجه به شرایط تحریم، فروش آن به ایران متوقف شده است. البته محدودیت این روش، خوردگی کوره های نیروگاه ها و مصرف بالای آب می باشد که عامل اخیر موجب شده است که این روش تنها در نیروگاه های شمال و جنوب کشور قابل اجرا باشد. و اما در مقیاس میان مدت، حمایت از صنایع در جهت احداث نیروگاه های تجدید پذیر و گوگردزدایی از سوخت های مایع مازوت و گازوئیل پیش از احتراق، می تواند در کاهش اثرات سوء استفاده از سوخت های مایع موثر باشد. بر این اساس، طبق ماده 61 قانون اصلاح الگوی مصرف مصوب سال 1389، وزارت نیرو موظف است به منظور حمایت از گسترش استفاده از منابع تجدید پذیر انرژی، نسبت به عقد قرارداد بلندمدت خرید تضمینی از تولیدکنندگان غیردولتی برق از منابع تجدید پذیر اقدام نماید. همچنین بر اساس ماده 18 قانون هوای پاک، وزارت نفت مکلف به عرضه ی سوخت های تولیدی در کشور، طبق استانداردهای ملی مصوب (یورو4) می باشد. علیرغم این قانون، هزینه گوگردزدایی از سوخت های مایع مازوت و گازوئیل، نیازمند احداث واحدهای مرتبط و دارای هزینه ی قابل توجه می باشد. با این وجود، مزیت این روش، حذف گوگرد پیش از فرآیند و جلوگیری از خوردگی تجهیزات نیروگاهی و حذف آلاینده های گوگردی به صورت همزمان می باشد.
در نهایت امید است مسئولین محترم در بخش های مختلف و مرتبط با این امر بتوانند در اسرع وقت بهترین و کارامدترین روش را در کاهش آلودگی هوا ناشی از استفاده از سوخت های مایع به کاربرده تا در آینده ای نزدیک شاهد کمترین روزهای آلوده ی سال، در کلان شهر تهران و سایر شهرهای میهن عزیزمان ایران باشیم، تا هر نفسی که فرو می رود ممد حیات باشد و چون بر می آید مفرح ذات.....
