چشم انداز پتروشیمی ایران در دور جدید تحریم ها

به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی " نفت ما " ،وجود منابع عظیم نفت و گاز در ایران باعث شده است تا این کشور نقش تعیین کننده و فعالی در صنعت پتروشیمی ایفا کند و این مهم می تواند به یک فرصت جدی تبدیل شود زیرا مصارف محصولات پتروشیمی در جهان به نسبت زیادی افزایش پیدا کرده است.

این اتفاق پس از پایان جنگ تحمیلی، سیاست گذاران کشور را بر آن داشت تا با تمرکز در برنامه ریزی، طراحی و احداث مجتمع های نفت، گاز و پتروشیمی، درصدد استفاده بهینه از این منابع اقتصادی با مشارکت سرمایه گذاران داخلی و خارجی بر آیند و با بهره گیری بهینه از منابع عظیم این حوزه و موقعیت راهبردی کشور با استفاده از آخرین دستاوردهای دانش و فناوری در این صنعت به جایگاه شایسته ای در این عرصه دست یابند.

محصول های پتروشیمی در ساخت موادی مانند لاستیک، پلاستیک، شوینده، کود، چسب، رنگ و الیاف مصنوعی که هر کدام ماده اولیه بسیاری از مواد دیگر هستند، مورد استفاده قرار می گیرند. با نگاهی به عملکرد این بخش می توان گفت که این صنعت از جمله عرصه های مهم در سال های گذشته بوده که توجه به آن، رونق و رشد را به دنبال داشته است.

تاثیر صنعت پتروشیمی در رشد و پیشرفت کشور باعث شد تا شورای فرهنگ عمومی در 1393خورشیدی هشتم دی‌ را به عنوان «روز صنعت پتروشیمی» نامگذاری کند.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت «روز صنعت پتروشیمی» در گفت وگو با «نادعلی بای» کارشناس انرژی، مدیر اندیشکده انرژی-مالی نَپتا و سردبیر نفت ما به بررسی مهمترین پتانسیل ها و چالش های این صنعت در وضعیت کنونی پرداخته است.

**ایرنا: ارزیابی شما از پتانسیل های ایران در حوزه صنعت پتروشیمی چیست؟
***بای: ایران با توجه به برخورداری از مزایای نسبی در صنعت پتروشیمی، دومین قدرت پتروشیمی در منطقه خاورمیانه بوده و به دنبال آن است تا 1404خورشیدی به جایگاه اول دست یابد. تا پایان سال جاری صنعت پتروشیمی ایران حدود 3.5 میلیون تُن اضافه ظرفیت اتیلن و همچنین افزایش قابل توجهی در ظرفیت های پایین دستی به ویژه پلی اتیلن خواهد داشت. خطر افزایش عرضه گسترده، می تواند تولید ایران را غیر اقتصادی و یک تاخیر در بهره برداری کامل تجاری ایجاد کند. حتی ظرفیت موجود می تواند رشد زیاد تولید را شکل دهد، هرچند مشکلات تامین خوراک، می تواند رشد را عقب نگه دارد. برای اجرایی کردن میزان عقلانی بهره برداری از ظرفیت، محصول الفین ها تا یک سوم و پلیمرها نیز تا یک سوم رشد خواهد داشت.

**ایرنا: وضعیت طرح های صنعت پتروشیمی ایران چگونه و در مقایسه با گذشته چه تغییری پیدا کرده است؟
***بای: بهره برداری از طرح های فاز سوم پتروشیمی پردیس و شرکت پتروشیمی مرجان با ظرفیت

1.6 میلیون تُن در سال و بهره برداری از شرکت متانول کاوه با ظرفیت 2.3 میلیون تُن در سال تا پایان 1397خورشیدی، اهداف اعلامی در این زمینه است. از این رو با توجه به اینکه این سه طرح در مجموع 5.5 میلیون تُن ظرفیت تولید پتروشیمیایی دارند، محقق خواهد شد.

همچنین با بهره برداری فاز دوم خط لوله اتیلن غرب که اتیلن را به مجتمع های پتروشیمی در استان های دور از خلیج فارس در کردستان و آذربایجان عرضه می کند، ظرفیت کلی تولید محصولات پتروشیمی کشور به 56 تا 59 میلیون تُن در سال خواهد رسید که در مقایسه با سال گذشته، 10 درصد افزایش خواهد داشت. از این میزان 23 میلیون تن به ارزش 11 میلیارد دلار به صادرات اختصاص خواهد داشت. رشد پتروشیمی در حوزه تولید متانول می تواند در تولید الفین ها از جمله اتیلن و پروپیلن استفاده شود. البته ظرفیت کلی تولید 72 میلیون تن فراهم است اما موانعی بر سر راه دارد.

شرکت ملی صنایع پتروشیمی در نظر دارد تا ظرفیت تولید را تا 120 میلیون تُن تا 1400خورشیدی افزایش دهد که پایان برنامه ششم پنج ساله توسعه اقتصادی کشور است. از دو-سوم افزایش در میزان هدف گذاری تولید در سال مالی گذشته 12 میلیون تن مربوط به ظرفیت پلیمرها به شمار می رود. پیش بینی می شود که ارزش کل محصولات این صنعت تا 1400خورشیدی به 40 میلیارد دلار برسد و همچنان در حدود نیمی از خوراک پتروشیمی ها اتان خواهد بود.

**ایرنا: با توجه به ظرفیت هایی که ایران در حوزه پتروشیمی دارد، چه چالش هایی در این حوزه در مسیر دستیابی به موفقیت قرار دارد؟
***بای: ایران دارای بیش از نیمی از ظرفیت برنامه ریزی تولید متانول در دنیا است و تا 1400 خورشیدی برنامه ظرفیت کلی تولید 30 میلیون تن متانول را دارد اما در این میان به سبب تاخیر ساخت و ساز، موانع سرمایه گذاری از جمله تاثیر مستمر تحریم های آمریکا، دسترسی به تامین مالی و دسترسی ناکافی گاز طبیعی در برخی مجتمع ها که برای تِرِین های جدید متانول انتخاب شده اند، با این حساب رشد ظرفیت متانول در فاصله 1397 تا 1400خورشیدی احتمالاً کمتر از نصف میزانی خواهد بود که ایران برای دستیابی برنامه ریزی کرده است.

**ایرنا: بازگرداندن تحریم ها از طرف دونالد ترامپ رییس جمهوری آمریکا شامل چه مواردی در صنعت پتروشیمی شده است؟
***بای: نمره شاخص ریسک به بازده کل پتروشیمی ایران با توجه به بهبودی قوی توسعه مجتمع های پتروشیمی کنونی و برنامه ریزی شده، به بیش از 70 رسیده بود. بازگرداندن تحریم ها باعث کاهش 12 واحدی نمره شاخص ریسک به بازده شده است. در مورد بازگشت تحریم ها باید اشاره کنم که این تحریم ها در صنعت پتروشیمی شامل موارد زیر است:

1- تحریم سرمایه گذاری؛ شامل مشارکت در سرمایه گذاری های مشترک، کالاها، خدمات، اطلاعات، فناوری و دانش و کمک فنی برای بخش های نفت، گاز و پتروشیمی.
2- تحریم خرید، تحصیل، فروش، حمل و نقل، بازاریابی نفت، فرآورده های پتروشیمی و گاز طبیعی از ایران.
3- تحریم صادرات، فروش یا عرضه فرآورده های نفتی تصفیه شده و فرآورده های پتروشیمی به ایران.
4- تحریم خدمات وابسته برای هریک از دسته تحریم های فوق.

**ایرنا: یکی از چالش های صنعت پتروشیمی را تحریم ها دانستید، این مهم چه تاثیری در این حوزه داشته است؟
***بای: در این میان، بر پایه دستور اجرایی 13590 نوامبر 2011، ممنوعیت کمک به ایران در تولید پتروشیمی شایسته توجه است زیرا شامل ماده ای به شمار

می رود که بخش ها و تبصره های قوانین مختلف تحریم های ایران را در مورد شرکت هایی که بیش از حد معینی به تولیدات پتروشیمی ایران کمک کنند، اعمال می کند.

در نتیجه اعمال مجدد تحریم های امریکا، مجتمع های پتروشیمی با تامین تجهیزات، فروش محصول، حمل و نقل و بازگردندان ارز مشکل خواهند داشت. تحریم های بیمه و بانکی هم مزید بر علت شده و به مثابه سرعت گیر صنعت پتروشیمی کشور درآمده است. در این میان رقبای ایران همچون عربستان، امارات، کویت، ترکیه، روسیه و در حال افزایش و متنوع سازی پورتفولیوی(سرمایه گذاری به معنای تمام آن چیزی است که برای سرمایه گذاری در نظر می گیرند) تولید محصولاتشان هستند.

همچنین تهدید ترامپ در نامگذاری سپاه پاسداران به عنوان یک سازمان تروریستی، با توجه به اینکه این نهاد دومین سهامدار بزرگ صنعت پتروشیمی کشور پس از خود دولت است، می تواند تاثیرات آسیب زننده ای بر صنعت پتروشیمی ایران داشته باشد.

جذب 72 میلیارد دلار سرمایه گذاری خارجی برای 80 طرح پتروشیمی برای افزایش ظرفیت تا 130 میلیون تُن در سال تا 2020 میلادی( 1400خورشیدی) و 180 میلیون تُن تا 2025 میلادی( 1404خورشیدی) در هاله ای از ابهام قرار دارد.

در نتیجه تحریم ها، ریسک سرمایه گذاری خارجی در ایران افزایش یافته است. در این میان در مصرف داخلی محصولات پتروشیمی، تاثیر تحریم ها بر خودرو سازی و ساخت و ساز نیز تاثیر منفی خواهد داشت و در نتیجه بر رشد کمی و کیفی محصولات پتروشیمی تاثیر نامطلوب و مخرب می گذارد. تولید ناخالص داخلی کشور در سال 1398خورشیدی، 10 درصد کاهش خواهد یافت. همچنین بانک جهانی و صندوق بین المللی پول، میزان رشد اقتصادی ایران را کاهش داده اند.

پیش بینی می شود ظرفیت پتروشیمی ایران در 1400خورشیدی، 15.3 میلیون تن در سال اتیلن، 9.9 میلیون تن در سال پلی اتیلن و 1.9 میلیون تن در سال پروپیلن باشد که به وسیله تکمیل طرح های 11 و 12 الفین که به ترتیب 2 و 1.2 میلیون تن در سال ظرفیت تولید دارند، پشتیبانی می شود.

رشد عمده دیگر متعلق به حوزه های متانول با 24 میلیون تن در سال، کودهای شیمیایی آمونیا 9.8 میلیون تن در سال و اوره 15.4 میلیون تن در سال، خواهد بود.

**ایرنا: تحریم هایی و چالش هایی که شما از آن نام بردید چه تاثیری در جایگاه ایران در حوزه صنعت پتروشیمی در سطح جهان و منطقه دارند؟
***بای: اکنون اتیلن و پس از آن متانول بیشترین سهم در بازار محصولات پتروشیمی جهان را در اختیار دارند. نکته مهم دیگر اینکه در پایان 1404خورشیدی هیچ شرکت ایرانی در میان 10 غول برتر پتروشیمی جهان حضور ندارد اما سابیک عربستان در رتبه نهم قرار خواهد داشت که بیانگر تاثیر تحریم ها برای توسعه این صنعت است. ما نتوانستیم از فرصت ها برای توسعه صنعت پتروشیمی با وجود مزایای نسبی استفاده کنیم اما عربستان سعودی در حال ساخت مجتمع پتروشیمی 9 میلیارد دلاری الجبیل با توتال است که می تواند سالیانه 1.5 میلیون تن اتیلن تولید و هشت هزار شغل ایجاد کند. در همین ارتباط می توان باز به ساخت مجتمع اتیلن گلایکول جبیل عربستان به وسیله سامسونگ اشاره کرد. ایران پس از عربستان سعودی قدرت دوم پتروشیمی خاورمیانه و آفریقا خواهد بود البته نتایج فوق همگی بستگی به توانایی ایران در تحقق بخشیدن به اهدافش دارد و تا زمانی که تحریم ها برقرار باشد ممکن نیست.