توربين ماشين خاورميانه؛ پيشرو در بومي سازي صنعت ساخت ماشين هاي دوار

به گفته مدیر عامل شرکت توربين ماشين خاورميانه اراده محکم، دوراندیشی و ریسک اولین شرط ایجاد یک زمینه جدید فعالیت است. ایجاد یک بیزینس، کارافرینی و ارزش افزوده اقتصادی به دو شرط اساسی و ضروری وابسته است؛ اول، توانمندی‌ها و بستر انجام و اجرا، دوم، خلق بازار و مشتری.

 
مشروح گفت و گوی آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی " نفت ما "  با مهندس حسن هلالی  را در ادامه می خوانید.




  جناب آقای مهندس هلالی، بطور قطع شما در صنعت نفت و گاز ایران چهره شناخته شده‌ای هستید ولی برای آشنایی بیش‌تر مخاطبین ما، لطفا خودتان را به‌طور کامل معرفی نمایید؟

بنده حسن هلالی، دارای مدرک فوق لیسانس در رشته مهندس مکانیک و با حدود سی سال سابقه در داخل و خارج از کشور با همکارانم
در گروه صنعتی توربین ماشین خاورمیانه و شرکت های زیر مجموعه آن در خدمت صنایع نفت، گاز و پتروشیمی، نیروگاهی و صنایع فولاد در ارائه خدمات تخصصی ماشین آلات دوار کشور با تمرکز بر توربین های گاز، بخار و کمپرسورهای سانتریفیوژ هستیم.

   با اطلاعاتی که ما کسب کرده‌ایم، شرکت شما در مورد پروژه های  با تکنولوژی بالا فعالیت‌های ارزشمندی انجام داده است. لطفا از آغاز و نحوه کار شرکت و اینکه چگونه  تصمیم گرفتید به حوزه ایجاد تکنولوژی و تولید ماشین‌های دوار وارد شوید، برایمان توضیح دهید.

اراده محکم، دوراندیشی و ریسک اولین شرط ایجاد یک زمینه جدید فعالیت است. ایجاد یک بیزینس، کارافرینی و ارزش افزوده اقتصادی به دو شرط اساسی و ضروری وابسته است؛ اول، توانمندی‌ها و بستر انجام و اجرا، دوم، خلق بازار و مشتری. همان طور که می‌دانید کشور ایران یکی از بزرگ‌ترین کشورهای تولیدکننده نفت است . در عین حال به دلیل پهناور بودن دارای بستری گسترده از خطوط لوله برای انتقال نفت و گاز است. حرکت دادن نفت و گاز در این لوله‌ها نیازمند انرژی مکانیکی است که توسط موتوری به نام توربین گازی ایجاد می‌شود. این مسئله باعث شده است که ایران یکی از داراترین و وابسته‌ترین کشورها به توربین‌های گازی صنعتی باشد. در حال حاضر بیش از 1400 دستگاه توربین گازی در کشور مشغول به کار است. به عبارتی چرخ نفت وگاز کشور را این توربین‌ها می‌چرخاند. در این راستا پشتیبانی از ماشین‌های پیشرفته (توربین گاز پایه و اساسش مشابه تکنولوژی موتور هواپیما است)یکی از نیازهای اساسی صنعت نفت است. این نیاز اساسی تا پیش از این وابسته به کمپانی‌های خارجی و چند کشور معدود بود. با شناسایی این نیاز در حدود 20 سال قبل، و برنامه‌ریزی جهت انجام این مهم، بدون پشتوانه سنگین مالی و بدون تکیه به وام و .... زمینه‌ای شد تا مهندسین و متخصصین داخلی کشور با تولید فن و دانش لازم کار، بتوانند علاوه بر رفع یک نیاز اساسی کشور، ایجاد اشتغال هم بکنند و از این راه از خروج سرمایه‌های ارزی کشور نیز جلوگیری شود. این ماموریت اصلی شرکتی است که در سال 1380 بنا گذاشته شد.
لذا اینجانب با توجه سابقه‌ی کارم در صنایع هوایی و تجربه‌ای که در تولید و ساخت تجهیزات پیشرفته از آن مقطع کاری کسب نموده بودم، با همراهی و همفکری یکی دیگر از دوستان متخصص این ایده به فکرمان رسید که امکان تولید و ساخت قطعات و مجموعه‌ها و پکیج های بسیار حساس صنعت نفت با توجه به زیرساخت صنعتی و ماشین‌های تولیدی حاضر در کشور و بدون نیاز به توسعه فیزیکی با تکیه به فن آوری و دانش فنی مهندسی و براساس استانداردهای جهانی وجود دارد. اصلی‌ترین گام برای تحقق این فکر جدید، مهندسی و تولید دانش در قالب یک مدیریت موفق در بخش خصوصی و مدیریت تحقیقی و توسعه‌ای بود. به زبان ساده‌تر نقطه شکوفایی این چشم انداز، چیزی نبود به جز استفاده از تجهیزات موجود در کشور بدون هزینه‌کردن از محل سرمایه‌های ارزی برای خرید تجهیزات جدید و به جای آن سرمایه‌گذاری درخصوص انجام آزمایشات، نمونه‌سازی و سعی و خطای مهندسی و استخدام و بازپروری، آموزش و ایجاد خودباوری در مهندسین و متخصصین توانمند داخلی. این استراتژی چنان موفق عمل کرد که شرکت ما در طول دوران سخت اقتصادی، رشد نمود و تمامی پروژه‌های محوله را با موفقیت به انجام رساند و از این طریق سبب شد تا ده ها میلیون‌ها دلار صرفه ارزی به نفع منافع ملی کشور صورت پذیرد. با این هدف بود که در سال 1380 شرکت توربین ماشین خاورمیانه را تاسیس و مهندسی و ساخت روتورهای ناحیه گرم توربین سولار سنتار به عنوان محبوب‌ترین توربین صنعتی در بخش نفت را شروع، و ساخت کامل توربین گازی و پکیج ها را هدف‌گذاری کردیم.با توجه به بدنه‌ی کارفرمایی دولتی در ایران، جا دارد یاد و تشکری داشته باشم از جسارت، شجاعت و خلوص نیت بعضی از مدیران لایق و توانمند صنعت نفت در آن زمان که به بخش خصوصی و جوانان متخصص این کشور اعتماد و برای اولین بار شروع به داخلی‌سازی سفارشات در شرکت کالای نفت تهران و شرکت خطوط لوله و مخابرات نفت ایران و مناطق نفت‌خیز جنوب کردند.
  با توجه به اینکه اولین توربین گازی کشور بنام تیدا با ظرفیت 4500 اسب بخار را شما طراحی نموده و ساخته اید، به جرات می‌توان گفت که شما و توربین ماشین خاورمیانه از پیشروان صنعت توربین در کشور و در منطقه خاورمیانه هستید. تیدا، از نظر کمی، کیفیتی و طول عمر در مقایسه با رقبای خارجی با کدام برند بین‌المللی قابل مقایسه است؟ لطفا در مورد سطح فن‌آوری این کار و این‌که چه حجم از وابستگی کشور را کم کرده است نیز برایمان توضیح دهید.

در مورد سطح فن‌آوری آن، باید عرض کنم که توربین گاز تقریبا هشتاد درصد همان موتور هواپیماست. در این صنعت، پیشرفته‌بودن یک محصول وابسته به دو پارامتر فنی است. این تجهیزات ماشین‌هایی هستند که با دور و سرعت بالا مثلا 20 هزار دور در دقیقه می‌چرخند و تحت نیرو و تنش‌های گریز از مرکز بالا و ارتعاشات قرار دارند که می‌توانند به شدت مخرب باشند، لذا سطح دقت در ساخت و تولید آنها بسیار بالا و رعایت نکات فنی و مهندسی ویژه از الزامات انکارناپذیر کار است. علاوه بر آن، بخشی از قطعاتی که اشاره شد، تمام این نیروها و تنش‌ها را در دماهای بالا و حرارتی در حدود 1100 درجه سانتیگراد تحمل می‌کنند. این دو امر باعث می‌شود برای تولید این قطعات از سوپرآلیاژ استفاده شود که مشکلات ساخت را چندین برابر می‌کند. همه‌ی این مسائل در کنار هم موجب شده تا تولید این تجهیزات وابسته به دانش ویژه‌ای باشد که صرفا در اختیار چند کشور و کمپانی معدود است.
با مقدمه ایی که عرض کردم، واضح است که بومی‌سازی این دانش فرصت ارزشمندی را برای کشور فراهم ساخته تا در سطح ارئه خدمات و تامین اقلام یدکی تقریبا از خارج کشور مستقل شود. قطعات و مجموعه‌هایی که تامین آنها وابسته به خرید ازشرکت های خارجی مثلا "شرکت کالای نفت لندن" بوده که فارغ از شرایط تحریمی، ارزبری فراوانی را تحمیل می‌کرد. مشکلات و عدم دسترسی به قطعات یدکی و خدمات تعمیرات اساسی به حدی در قدیم مشکل‌ساز گردید که در برهه ایی یکی از بهره‌برداران علیرغم تمام مزیت‌های فنی توربین گاز، جایگزینی آنها را با موتورهای دیگر مطرح کرده بود. در مقابل، داخلی‌سازی و بومی‌سازی ساخت قطعات و مجموعه‌های یدکی و ارائه خدمات داخلی تعمیرات اساسی، شرایطی را فراهم ساخت تا در کنار رفع کامل مشکل کشور و دستیابی به تولید پایدار "حتی بازگشت به سقف تولید پس از اجرای برجام" و ایجاد مزیت‌های بدیهی اقتصادی برای کشور ناشی از عدم خروج ارز، بهره‌بردارن به تکنولوژی توربین گاز به عنوان به‌ترین و در دسترس‌ترین فن‌آوری برای طرح‌های خود همچون خطوط انتقال نفت و فرآورده فکر کنند.
در انتها برای اینکه در یک نگاه تاثیر شرکت توربین ماشین خاورمیانه را بر اقتصاد کشور تصویرسازی کنم، توجه شما را به این نکته جلب می‌کنم که اقتصاد ایران به طور مستقیم  وابسته به تولید نفت است. بیش از 70 درصد این نفت را شرکت ملی مناطق نفت خیز جنوب تولید می‌کند که قریب به اتفاق ماشین‌الات این شرکت برای انتقال نفت، ساخت شرکت‌های سولار آمریکا و راستون انگلیس است که پشتیبانی از کارکرد این ماشین‌الات توسط توربین ماشین خاورمیانه به صورت صددرصد بومی شده انجام می‌پذیرد و مورد پشتیبانی کامل این شرکت است. امروزه بهره‌برداران و خصوصا وزارت نفت درخصوص وابستگی به خارج در این حوزه هیچ نگرانی ندارند. واضح است که عدم کارکرد درست این ماشین‌ها یعنی عدم امکان تولید ناشی از عدم امکان انتقال و نتایج حاصله از آن، تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل. خلاصه اینکه ما کمک کرده ایم تا کشور در تولید نفت کشور که به صنعت داخلی متکی است در طول 15 سال گذشته با مشکل مواجه نشود. این موضوع، اهمیت استراتژیک و نقش جریانی را که این شرکت در حوزه صنعت ساخت داخل تجهیزات دوار کشور ایفا نموده را به وضوح نشان می‌دهد.
    ضمن رعایت کامل صرفه و صلاح و قابلیت مقایسه‌ای بالا با قیمت‌های خارجی، اولین فاکتورهایی که مشتریان صنعت نفت و به خصوص پتروشیمی‌ها در خرید و بهره‌برداری  از تجهیزات دوار مد نظر دارند عبارتند از؛ قابلیت اطمینان، قابلیت دسترسی، پشتیبانی مداوم، گارانتی، وارانتی، خدمات پس از فروش و مباحثی از این دست تا بتوانند نسبت به حفظ تولید خود اطمینان حاصل کنند. لذا ما طی سال‌ها همکاری و تعامل با شرکت نفت و مشتریانمان، سیستم کاری‌مان را جهت پشتیبانی از این انتظارات و پارامترها توسعه داده و با انتظارات آنها منطبق نموده ایم و هیچ شکایتی در این نزدیک به 17 سال  فعالیت‌مان گزارش نشده است. در کنار این مسئله، برنامه ارتقا و بهبود برای پروسه‌های تولید و محصولات خود را در راستای برطرف‌سازی نیازها و رضایت مشتری مد نظر داریم و خود را متعهد بدان می‌دانیم؛ مباحثی مانند ارتقای مکانیکی تجهیزات مرتبط با ارتعاشات و ارتقای عملکردی در راستای افزایش توان و بازدهی. بدین جهت ارتقای سیستم مانیتورینگ ارتعاشات و سیستم‌های کنترل توربین با توجه به ظهور تکنولوژی‌های جدید در برنامه ما بوده که موجبات ارتقای بهره‌برداری در عین افزایش قابلیت اطمینان را فراهم نموده است.
در خصوص مباحث مربوط به عملکرد توربین در سال‌های گذشته و در دهه 90، دپارتمانی از متخصصین این عرصه و دانشگاهیان نیز در واحد تحقیق و توسعه گروه توربین ماشین خاورمیانه ایجاد شده است. به پشتوانه‌ همین توان تخصصی و توانمندی متخصصان همکار در شرکت، پروژه‌های تحقیقاتی زیادی از جمله ارتقای توان توربین گازی تیدا به میزان 500 اسب بخار انجام گرفته و محقق شده و بیش از 5 عنوان ارتقا و اختراع نیز به ثبت رسیده‌است. در این امتداد، برنامه‌ی ارتقا و افزایش توان توربین گاز برای رسیدن سطوح توانی بالاتر در دست انجام است که در صورت همراهی، باور و حمایت بخش نفت، در قالب تجمیع سفارشات برای تجاری‌سازی توربین تیدا، موجبات تسریع و نهادینه‌سازی این امر نیز فراهم می‌گردد.

 آقای مهندس، قیمت تمام‌شده محصول شما در مقایسه با محصولات مشابه شرکت‌های رقیب نظیر سولار، زیمنس و مان توربو چگونه است؟

این مسئله را همه می‌دانیم که ارزش افزوده‌ی ناشی از دانش و فن مهندسی برای صنایع پیشرفته بخش مهمی از قیمت نهایی را تشکیل می‌دهد. هنگامی که شما این بخش را از آن خود می‌کنید، می‌توانید در قیمت دهی با صاحبان تکنولوژی معدودی که در دنیا وجود دارند رقابت کنید. از این نمونه موارد را در پروژه‌هایی که در گروه ما انجام شده است به وفور می‌توان مشاهده کرد. فعالیت ما در کنار این سازندگان جزء به جزء رصد می‌گردد، بیش از داخلی‌های عزیز که باید حمایت کنند، آنها قدم به قدم فعالیت ما را زیر نظر دارند و مانع توسعه بیش‌تر هم می‌شوند. به عنوان نمونه پروژه‌ی ساخت روتورهای ناحیه گرم توربین های 6 مگاوات که قبلا با مبلغ 250 هزار پوند از خارج از کشور تامین می‌شد در حال حاضر توسط ما با 50 درصد کمتر اجرا شده است یا انجام تعمیراتی که وابسته به شرکت‌های خارجی بوده و قبلا با مبلغ 14 میلیون یورو انجام شده، در شرکت ما با همان درصد کم‌تر و با 6 میلیون یورو انجام شده است. البته این مسئله را باید مد نظر داشت که وقتی برای اولین بار این تکنولوژی توسعه می‌یابد، هزینه‌های توسعه‌ به هزینه‌های تولید اضافه می‌شود و تولید نمونه‌های اول بسیار هزینه‌بر است و امر را برای شرکت های کوچک و نوپا جهت ادامه راه سخت و طاقت فرسا  می کند. لذا مدیریت درست سفارش‌گذاری، در کنار مدیریت صحیح مهندسی و اجرا، از ضرورت‌های تجاری‌سازی محصولات و رقابت با رقبای خارجی است که بلوغ کارفرمایی را می طلبد. به هر حال اصل اول که رسیدن به تولید کیفی و حفظ کیفیت است نباید فراموش شود و این رمز بقای هر شرکتی است.

 آیا برنامه‌ای را برای صادرات این محصول یا محصولات یا تکنولوژی آن به بازارهای جهانی مد نظر دارید؟

من نگاهی تکنوکرات دارم و باور دارم که به صورت کلی در صنعت و اقتصاد کشور باید در جهت تولید محصول و دانشی برنامه‌ریزی و حرکت کرد که در نهایت منجر به تولید مزیت رقابتی و فروش در بازارهای جهانی شود. در این راستا ما نیز با توجه به توانمندی‌ها و ذخایر دانشی که طی این دو دهه در بدنه‌ی مدیریتی، مهندسی و اجرایی‌مان ایجاد شده است برنامه‌ی صدور محصولات و خدمات خود را به خارج از کشور در حال پیاده‌سازی داریم. پروژه‌هایی در کشورهای منطقه در حال انجام داریم و با توسعه‌ی همکاری با بعضی جوینت‌های خارجی در حال برنامه‌ریزی برای توسعه صادرات خدمات به کشورهای اروپایی و خارج از منطقه هستیم. ما این نوید را می‌دهیم که در امور فنی و مهندسی ماشین‌های دوار، توان اجرایی کشور و گروه توربین ماشین خاورمیانه به سطحی رسیده است که می‌تواند در عرصه‌های بین‌المللی به بازاریابی و فروش خدمات و محصولات دست یابد. البته در حصول و تحقق این موفقیت، موانع غیرفنی زیادی ناشی از شرایط سیاسی و اقتصاد بین‌الملل سر راه است که کم و بیش همه از آن اطلاع داریم. دستیابی به بازارهای جهانی، تنها وابسته به توان فنی و اجرایی شما نیست و باید شبکه‌ای از امکانات که بسیاری از آنها در سطح ملی و دولتی و زیر ساختارها و باورهای پایه ای آنها مطرح است، فراهم گردد. درصد بالایی از انرژی و توان اجرایی ما نیز بر روی پیداکردن راه‌حل‌هایی برای این مسائل صرف می‌شود که با توجه به شرایط در حال تغییر و غیرپایدار، تلاش و هزینه‌ی زیادی را از ما صرف این موضوع می‌شود.
در کنار این بحث، نکته‌ای که شاید بیان آن خالی از لطف نباشد این است که درصد بالایی از این تلاش ها نه برای توسعه‌ی کارهای فنی و عملیات اجرایی، بلکه برای متقاعدساختن کارفرمایان دولتی به‌منظور اتکا به ساخت، توان و تولید داخلی و منصرف ساختن آنها از نگاه به خارج در خریدها، حتی بعد از دو دهه کار همراه با این همه موفقیت و کارنامه افتخارآمیز، صرف می‌شود.

  آقای مهندس هلالی، در این مسیر فنی بسیار مهم و پرهزینه‌ای که تصویر کردید، آیا سازمان‌های دولتی که شعار حمایت مادی و معنوی از صنعتگران داخلی را زیاد از آنها می‌شنویم از شما حمایت خاصی کرده‌اند؟

 با توجه به دولتی‌بودن صنعت نفت، گاز و پتروشیمی ایران، ذاتا کارفرمایان این بخش به طور عمده، دولتی یا شبه‌دولتی هستند. همانگونه که پیش از این خدمتتان عرض کردم وجود مدیری توانمند و جسور که تصمیم بگیرد نیازی را در قالب یک پروژه داخلی تعریف و به مجریان داخلی واگذار نماید و کارفرمایی آن را به درستی و صحت به انجام برساند، از ارکان اصلی شروع و انجام موفق این پروژه‌هاست. با وجود مدیران توانمند، پاکدست، دلسوز با افق های دوراندیشانه و ملی، در برهه هایی، تصمیماتی اتخاذ شده و موجب گردیده تا بسیاری از پروژه‌ها برای اولین بار استارت خورده و در نهایت نیز با موفقیت و سرافرازی به پایان برسانیم و تحویل کارفرما دهیم.
ولی، این امر را نمی‌توان حمایتی خاص نامید و ما به عنوان یک شرکت خصوصی، بقا و رشدمان را بر نخبگی، توانمندی و دانش خود سوار کرده‌ایم. تا کنون که 17سال از عمر شرکت ما می‌گذرد، خوشبختانه یا متاسفانه از هیچ وام، کمک مالی و بانکی، حمایت خاص دولتی یا رانتی استفاده نکرده‌ایم. حتی علیرغم دانش‌بنیان بودن ما، از مزایای صندوق نوآوری و شکوفایی که به راحتی در دسترس تمامی شرکت‌های دانش‌بنیان است نیز هنوز ریالی وام دریافت نکرده‌ایم.
البته هم اکنون با توجه به تجربه‌ی بسیار بزرگی که در توسعه ماشین‌های دوار و توربین‌سازی در سطح ملی برای خود و دیگران ایجاد کرده ایم، می‌توانیم نقشه‌ی راه توسعه‌ی این محصولات، را به گونه‌ای که منطبق با نیازهای کشور باشد و به صورت عملی و واقعی دردی از دردهای صنعتمان را با کم‌ترین هزینه‌ها برای کشور رفع کند را ترسیم کنیم و این نوید را بدهیم که در صورت وجود حمایت‌های واقعی، با اجرای این برنامه، در پیش‌برد علمی و فن‌آوری دانش‌بنیان کشور گام‌های بزرگی را برداریم.
این موضوع؛ دقت، حمایت و اعتقاد قلبی وزرای محترم نفت، صنعت و نیرو را می طلبد که بایستی ویژه فکر کنند و ویژه عمل نمایند که جای خالی آن بسیار محسوس است.

  با توجه با اینکه شما جزو شرکت‌های دانش بنیان هستید، در مورد جزئیات برنامه‌های آتی و محصولاتی که در دست طراحی یا آماده برای تولید دارید توضیح دهید:

البته ذکر جزئیات طرح‌ها و محصولات آینده جزو استراتژی‌های درست یک شرکت خصوصی نیست (خنده). ولی در راستای برنامه‌های توسعه‌ای خود باید بگویم که برنامه‌های ما در دو سطح،  ارتقا و ایجاد سبد محصول و خدمات تعریف شده‌است. البته این جزئی از چهار برنامه‌ی توسعه ای و کلان‌تر پنج‌ساله ما است که حیطه‌ای به جز توربین‌های گازی را شامل می‌شود. سطح اول شامل، ارتقای عملکردی محصولات موجود و تولید توان توربین تیدا به همراه ارتقای قابلیت اطمینان در توسعه‌ی روش‌های ساخت و پوشش‌دهی جدیدتر به همراه توسعه‌ی تجهیزات مانیتورینگ است. با توجه به اینکه ما پیشرو کلاس توربین‌های 20 مگاوات هستیم، این نوید را می‌دهیم که در سطح دوم، توسعه‌ی تکنولوژی توربین گازی 5 مگاوات و 10 مگاوات را طی برنامه چهارم توربین ماشین خاورمیانه به انجام برسانیم. البته همان طور که قبلا هم اشاره کردم این مسئله نیز مانند سایر مباحث نیازمند مدیران دارای بلوغ در تصمیم گیری در بدنه‌ی کارفرمایی است تا در امتداد نیازهای خود و کشور بتوانند تصمیم‌های درست، فارغ از درگیری با مسائل حاشیه‌ای، بگیرند و با حوزه های توانمند بخش خصوصی همگام شوند.