پیامدهای تکنولوژی شیل گس بر صادرات گاز ایران

به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی " نفت ما " ،منابع انرژی متعارف در حال کاهش است و توسعه منابع جدید انرژی الزامی است. یکی از منابع معقول و منطقی گاز طبیعی، منابع غیر متعارف بوده که به طور پیوسته در جهان در حال افزایش است. اما با این حال تلاش کمی برای تعریف، توسعه فناوری مخازن گازی نامتعارف و فناوری بهره برداری از شیل های گازی صورت گرفته است. لازم است کشوری مانند ایران که دارای ذخایر عظیم گاز می باشد، نقش خود را در برقراری امنیت انرژی با توجه به توسعه مخازن نامتعارف گازی به خصوص شیل های گازی در جهان مشخص نماید. تمرکز این مقاله بر یک نوع از منابع گاز غیر متعارف شامل شیل های گازی میباشد. این منابع، در حالی که فراوان هستند، تا حد زیادی نادیده گرفته شدهاند. در این نوشتار سعی شده است روشی برای ارزیابی تحلیلی توسعه فناوری مخازن شیل های گازی تعریف شود که بوسیله آن بتوان وضعیت آتی نااطمینانی های موجود بر سر راه صادرات گاز ایران را ترسیم نمود. در این رویکرد فناوریهای پیشرفته یکی از دلایل اصلی در افزایش تولید از مخازن گازی نامتعارف (در کشورهای آمریکا، کانادا و استرالیا در تولید گاز از شیل های گازی مشاهده شده است) می باشد. منظور از فناوریهای جدید، فناوریهایی است که اذعان شده استفاده از آنها در برداشت از منابع غیر متعارف، مهمترین عامل در افزایش عرضه گاز طبیعی ایالات متحده است. در این نوشتار ضمن بررسی پیشرفت فناوری توسعه مخازن شیل های گازی، ساختار حاکم بر این فناوری که در آینده و در دهه بعد در دسترس همگان خواهد بود، مشخص شده است. پی بردن به هزینه تولید گاز از منابع غیر متعارف در بازه زمانی تا سال 2024 با بیشترین نااطمینانی مواجه است. علتِ این عدم اطمینان در توسعه شیل های گازی در جهان، شرایط خاص هر منطقه از جهان جهت توسعه این منابع است. همچنین مشخص شده که تأخیر در بهره برداری از میادین گازی، تهدیدات قیمتی و قراردادهای بلند مدت گازی به ترتیب مهمترین عوامل اثرگذار بر روند صادرات گاز ایران در صورت توسعه مخازن گازی غیر متعارف به خصوص شیل های گازی در آینده می باشد. توسعه تکنولوژی شیل های گاز مخازن نامتعارف گازی؛ به مخازنی اطلاق می شود که با استفاده از روشها و فناوریهای معمول از نظر فنی و اقتصادی قابل بهره برداری و تولید نمی باشند، و نیازمند پیشرفتهای تکنولوژی خاص در تولید آنها می باشیم. افزایش قیمت نفت و گاز و پیشرفتها در فناوری اکتشاف تولید از این مخازن و بهره برداری از آنها را در دهه اخیر در برخی از کشورهای جهان اقتصادی کرده بوده است. شیل های گازی؛ شیل نوعی سنگ رسوبی است که از رس فشرده شده به صورت ورقه های نازک، تشکیل شده است. شیل های گازی گروه متنوعی از سنگها هستند که دارای متان محبوس در داخل خود بوده و در اعماق زمین وجود دارند، ولی می توان به وسیله حرارت دادن (تقطیر) و یا ایجاد شکاف هیدرولیکی، متان آن را از دل آنها استخراج کرد. مسیر اقتصادی شدن شیل های گازی 1970: حفاری انحرافی و افقی، تصویربرداری میکرولرزهنگاری و شکست هیدرولیکی، 1976: شروع پروژۀ شیلهای گازی غربی، تخصیص بودجه برای انستیتوی تحقیقاتی گاز (GRI)، 1986: اولین تجربۀ موفق حفاری افقی با هوا در شیلهای گازی توسط دپارتمان انرژی امریکا (DOE) و چند شرکت خصوصی، 1989-2000: اعطای تخفیفهای مالیاتی به شرکت های عملیاتی در این زمینه، 1991: اولین حفاری شیل بارنت توسط شرکت میچل انرژی، 1998: انجام اقتصادی اولین شکست هیدرولیکی در شیل توسط شرکت میچل انرژی ، تا 2005: 14990 چاه شیل گازی در امریکا، تا 2013: اکتشاف و تولید از شیل بارنت، فایتویل، هاینسویل، مارسلوس، باکن و ...، صنعت نفت ایران و شیل های گازی. مساله ای که وجود دارد اینست که: 1- آیا گسترش تکنولوژی شیل های گازی دارای اثر منفی بر صادرات گاز ایران در 10 سال آینده خواهد بود؟ 2- صنعت نفت ایران چگونه می تواند اثرات ناشی از توسعه تکنولوژی شیل های گازی بر صادرات گاز را جبران نماید؟ اغلب مطالعات خارجی، به دلیل نگرش مصرف کننده داشتن انرژی، توسعه تکنولوژی شیل گازی را از بعد تنوع منابع انرژی در ایالات متحده آمریکا مد نظر قرار داده اند. اما این تحقیق به دلیل نگرش تولید کننده داشتن، سعی در بررسی روند توسعه تکنولوژی در مخازن گازی نامتعارف به عنوان یک حامل انرژی (گاز طبیعی) دارد. مطالعات خارجی ارزیابی کمی توسعه تکنولوژی شیل گازی در بازار آمریکا به دلیل سهولت اندازه گیری شکل گرفته است و برای سایر کشورها این مطالعات صورت نگرفته است. این تحقیق با توجه به توسعه مخازن شیل گازی، مدل هزینه ارائه شده است. لذا در اینگونه مطالعات باید موارد زیر مورد توجه قرار گیرد: 1-عوامل آلودگی و اثرات زیان بار توسعه تکنولوژی های شیل های گازی بر محیط زیست، 2-مطالعه بر روی توسعه تکنولوژی مخازن شیل های نفتی ودر زمینه امنیت تقاضا در کشور های تولید کننده (به عنوان مثال ایران) انجام شود. 3-بررسی وضعیت توسعه تکنولوژی مخازن نامتعارف گازی (شیل های گازی) در سایر کشورهای عرضه کننده و مقایسه آنها با یکدیگر، 4-مطالعه در مورد مقایسه هزینه تولید مخازن نامتعارف گازی با گاز متعارف با یکدیگر می باشد که بسیار کاربردی و راهگشا خواهد بود. در شرایط عدم اطمینان و تصمیم گیری در این شرایط؛ متغیرهایی همچون قیمت گاز شیل، -کیفیت گاز شیل، -شرایط محیطی(نارضایتی مردم از توسعه چنین منابعی، - قابلیت دسترسی به محصول، -تکنولوژی(فناوری)، شرایط سیاسی تاثیرگذارند. موضوع نااطمینانی آنقدر فراگیر و قطعی است که نمی توان با آن چون مساله ای جانبی برخورد کرد بلکه باید آن را درمتن قرار داد، و وجودش را به عنوان یک واقعیت همیشه حاضر پذیرفت و برای مقابله با آن نظریه و مکانیسم مناسب را ایجاد کرد. دو حالت برای تصمیم گیری در شرایط عدم اطمینان مطرح است. حالت اول: نتایج نهایی از طریق جریان های طبیعی تعیین می شود. دوم: واکنش حریف در مقابل اثر عمل فرد. 1-احتمال تهدید یا فرصت در اختیار گذاشتن فناوری توسعه شیل گازی مشخص نیست(qi)، اما می توان آنها را از احتمال وقوع مرتب کرد (یعنی اگرq2 وq1) را داشته و می دانیم (q2 ≥≤q1) است. دقیقاً (qi) شناخته شده نیستند. اما یک باور ذهنی نسبت به توزیع احتمالی آنها وجود دارد. الزاماً از احتمال وقوع استفاده نمی شود. بلکه به میتوان به هر تهدید وزن خاصی را داد که بیانگر اعتماد یا باور ما در مواجه با آن تهدید است. این اوزان الزاماً خصوصیات آماری را به همراه ندارند. نمی توان از هیچ وزنی استفاده کرد چرا که هیچ اطلاع قبلی که باور ختم شود وجود ندارد. دو سوال مهم که در مورد آیند عرضه انرژی مطرح است اینست که؛ 1-پس از اینکه آخرین قطره های نفت با دستیابی آسان به حرکت مکانیکی، گرما و اکسید کربن تبدیل شدند، چه اتفاقی خواهد افتاد؟آیا ذخایر نا متعارف گازی نظیر شیل های گازی پاسخگوی تقاضای انرژی جهانی خواهد بود؟ 2- مردم چگونه به تغییرات آب و هوایی واکنش نشان خواهند داد؟ در صورتی که منابع شیل های گازی باعث تشدید آلودگیهای زیست محیطی خواهد شد؟ لذا؛ هیچ کشور جهان نمی تواند بدون عنایت به کل جهان سیاستی در بخش انرژی داشته باشد که آن سیاست را بهینه بداند. با توجه به توسعه مخازن گازی نامتعارف در جهان ضروری است در شناخت،تحلیل،ساخت و شکل دهی و برنامه ریزی آینده پرداخت. پیامدهای توسعه مخازن شیل های گازی بر صادرات گاز ایران: تاثیر تکنولوژی شیل های گازی بر سبد انرژی جهان کاهش استفاده از ذخایر گازی معمول خودکفایی آمریکا و صادرات گاز وابستگی زدایی کشورهیا چین و هند به گاز ایران کمک به توسعه شیل گازی اروپا و کاهش وابستگی اروپا به گاز ایران غیر اقتصادی شدن پروژه های بکر، مایع سازی گاز تضعیف مجمع کشورهای صادرکننده گاز و جلوگیری از تشکیل کارتل گازی تحولات آینده بازار جهانی گاز پیشرفتهای فنی در بهره برداری تجاری از ذخایر نفت و گاز نامتعارف، تغییر الگوی وابستگی برخی کشورهیا بزرگ مصرف کننده به کشورهای بزرگ صادرکننده نفت بویژه در خلیج فارس تغییر در کارایی سیاست های سرمایه گذاری کشورهای مصرف کننده در اکتشاف، توسعه و تولید میادین در کشورهای صاحب ذخایر تغییر در سیاستهای تجاری کشورهای مصرف کننده و صادرکننده نفت و گاز جمع بندی گسترش تکنولوژی شیل های گازی در صورت بالا ماندن و افزایش قیمت نفت در بازارهای جهانی و امکان انتقال تکنولوژی های بهره برداری از این منابع (نظیر شکاف هیدرولیک) اثر منفی بر صادرات گاز ایران در 10 سال آینده خواهد داشت. صنعت نفت ایران نیز می بایست اثرات ناشی از توسعه تکنولوژی شیل های گازی بر صادرات گاز را با راهکارهای پیشنهادی ارائه شده جبران نماید. پیامدهای منفی این امر عبارتند از؛ 1-کاهش بودجه عمومی کشور، 2- هزینه های بالای خط لوله وعدم استفاده (نظیر خط لوله صلح)، 3- عدم توسعه طرح های مایع سازی گاز اما پیامدهای مثبتی هم برای کشور در بر خواهد داشت که عبارتند از؛ 1- برنامه ریزی برای آینده، 2- توسعه صنعت نفت، 3- بازارهای جایگزین، 4- توسعه صنایع مولد نظیر پتروشیمی. در پایان پیشنهاداتی برای مقابله با پیامدهای منفی شیل های گازی بر صادرات گاز ایران ارائه می شود: تزریق گاز به مخازن نفتی جهت حداکثرسازی ضریب بازیافت ، - توسعه صنایع مولد صنعت پتروشیمی، توسعه بازارهای برق در منطقه با ایجاد نیروگاههای گازی توسعه صنایع تبدیلی نظیر فولاد به دلیل انرژی زیاد، توسعه میادین نفتی و گازی مشترک و حداکثرسازی تولید گاز از میادین مشترک به ویژه پارس جنوبی با رعایت کامل اصول تولید صیانتی؛ مدیریت تقاضای داخلی برای گاز طبیعی از طریق حداکثرسازی صرفهجویی در مصارف مختلف گاز طبیعی در بخشهای خانگی، تجاری، صنعتی، پتروشیمی و نیروگاهها. منبع: ماهنامه عصر کیمیاگری، شماره 56، اردیبهشت 1397