انتشار گزارش شبکه خبری "بی بی سی" از موزه نفت باکو و طرح ادعای جمهوری آذربایجان مبنی بر وجود اولین چاه نفت جهان در این کشور، از یک سلسله اقدامات زمان بندی شده برای بهره مندی هر چه بیشتر این کشور از فرصت ها و ظرفیت های جهانی در حوزه اقتصادی توریسم حکایت دارد.
۰
تاریخ انتشاريکشنبه ۱۸ تير ۱۳۹۶ - ۱۲:۱۲
کد مطلب : ۶۱۸۳۹
خیز باکو برای جذب توریست نفتی
فرشید خدادادیان
"موزه نفت باکو" در منطقه بی بی هیبت ناحیه شیخون در آبشوران باکو - که راقم این سطور در بازدید از آن، سال ها پیش از طرح این ادعا، ایجاد موزه نفت را در زادگاهش آرزو کرد - یکی از موزه های صنعت نفت جهان است که بازدید کنندگان به تازگی تابلو معرفی نخستین چاه نفت باکو را با عنوان "اولین چاه حفاری صنعتی جهان" (The World`s First Industrially Drilled Oil Well) مشاهده می کنند.
بیست و ششم آوریل (ششم اردیبهشت ماه) امسال که الهام علی اف، رئیس جمهوری آذربایجان از این موزه بازدید کرد و در کنارش عکس خبری گرفت، این تغییر عنوان دیگر ابعاد خبری یافت و به تایید بالاترین مقام رسمی کشور رسیده بود!
چنانچه می دانیم و مستندات و گزارش های حفاری چاه نفت پنسیلوانیا در ایالات متحده نشان می دهد، حفر نخستین چاه نفت به روش صنعتی و با عمق 230 متری، توسط "ادوین لورنتین دریک" در ایالت پنسیلوانیای آمریکا در روز 27 اوت 1859 میلادی صورت پذیرفت و بهره برداری صنعتی از نفت پس از آن آغاز شد.
اما جمهوری آذربایجان با تکیه بر تاریخ بهره برداری این چاه که البته با فناوری بومی و به روش دست کند انجام شده، ادعا می کند که سیزده سال قبل از اکتشاف صنعتی نفت در پنسیلوانیا، این اتفاق در باکو رخ داده است!
منطقه باکو یا بادکوبه ایران بزرگ که در طول تاریخ و با تقسیم بندی های جدید سیاسی از سرزمین بزرگ ایران جدا شد، همچون مناطق جنوبی سرزمین ایران واجد رخ نمون ها و مظاهر طبیعی تصاعد گاز و چشمه های خودجوش و طبیعی قیر و نفت طبیعی بود، که در طول تاریخ – و چنانچه پیشتر در کتاب کاربردهای نفت و گاز در ایران باستان آورده ام – همواره مورد استفاده ساکنان بومی قرار می گرفته است.
این پدیده طبیعی، بعدها و در دورانی که نام آن را نیز می توان "در غیاب دانش ژئوفیزیک" نامید، راهنمای کاوشگران نفت در آغاز اکتشاف و بهره برداری صنعتی از نفت نیز بوده است.
پیش از آن، اما، فناوری های بومی و روش های محلی در دستیابی و استفاده از این سیال ارزشمند در مناطق مختلف ایران بزرگ، وجود داشته است. وجود آتشکده های دائمی در مناطق باکو که اتفاقا مسجد تاریخی بی بی هیبت آبشوران در جوار همین موزه نیز بر ویرانه های یکی از آن آتشکده ها ساخته شده، مبین همین امر است.
به نوشته احمد البلاروری مورخ و جغرافیدان عرب منطقه آبشوران در جمهوری آذربایجان امروزی در سده های دهم و یازدهم، اقتصادی وابسته به نفت داشته است. برخی از دیگر مورخان عرب در سده های دهم و یازدهم میلادی از سرزمین نفتی باکو و تولید نفت سیاه و سفید در آبشوران سخن گفته اند. مارکوپولو، جهانگرد ایتالیایی نیز در سده چهاردهم میلادی در سفرنامه خود از درآمد حاصل از حمل نفت از باکو به کشورهای شرقی یاد می کند.
یکی از روش های مرسوم در منطقه باکو، استفاده از فناوری های بومی و حتی روش دست کند بوده است. بنا به مستندات ارائه شده در بخش نمایشگاهی همان موزه، دستنوشته حکاکی شده در عمق 35 متری یکی از چاه‌های منطقه بالاخانی نشان می دهد که چاه مذکور در سال 1594 توسط مقنی ای به نام اللهیار محمدحور حفر شده است.
به گفته امین احمد رازی مورخ ایرانی در اوایل قرن شانزدهم میلادی در باکو حدود 500 حلقه چاه وجود داشته است و نفت سیاه و سفید، بیشتر برای فروش به کشورهای شرق آسیا و اروپا در این منطقه از جهان تولید می شده است.
بر اساس اسناد تاریخی، نخستین چاه نفت در نزدیکی باکو و در 30 کیلومتری این شهر در سال 1798 حفر شده است. توسعه صنعت نفت در این منطقه از 1847 آغاز شد و تمرکز اصلی در این صنعت، در دو منطقه بی بی هیبت و بالاخانی بوده است .
بعدها و با آمدن برادران نوبل به آذربایجان و به دنبال آن لغو قانون مالیات بر تولید نفت در باکو، صنعت نفت در این منطقه توسعه چشمگیری پیدا کرد و این دو برادر سوئدی بتدریج چندین میدان نفتی را در این منطقه احداث و راه اندازی کردند. به این ترتیب، بوی نفت به تدریج پای بسیاری از سرمایه داران اروپایی را به باکو باز کرد و در سال 1883 خانواده روچیلد به باکو وارد شدند.
مشخص است که توصیف فناوری بومی در حفاری چاه های نفت باکو با تعریف دقیق حفاری صنعتی نفت یعنی روش حفاری با روش مته حفاری و سیستم ضربه ای با بهره مندی از نیروی بخار، تا چه اندازه غیر دقیق و نادرست است. اما توجه به این نکته ضروری است که جمهوری آذربایجان با اعلام خبر رسمی در این زمینه از جانب یک شبکه خبری بین المللی، تلاش دارد از مزایای اقتصادی و حضور گردشگران توریست های صنعتی در این کشور نیز بهره مند شود. هرچند این ادعا مصداق آن حکایت ملانصرالدین است که میخی در زمین زیر پایش کوبید و گفت: اینجا مرکز زمین است! پرسیدند: به چه دلیل؟ گفت: اگر قبول ندارید، بروید زمین را متر کنید!
