جای خالی کارخانه GTL در ایران

به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی " نفت ما " ،بنده مسئولیت مؤسسه‌ای را برعهده داشتم که در سال‌های ١٣٨٣ و ١٣٨٤ طرح توازن گاز کشور را زیر نظر مرکز پژوهش‌های مجلس تهیه کردیم. در آن زمان سؤال مهمی مطرح بود که چه برنامه بلندمدتی برای گاز تولیدی در پارس جنوبی و سایر میادین گازی داشته باشیم؟ به سمت صادرات گاز تمرکز کنیم یا بخش عمده گاز را به سمت نیروگاه‌ها سوق دهیم و چه میزان در صنعت پتروشیمی مورد استفاده قرار گیرد و چه میزان در مصارف خانگی و چه میزان برای تزریق گاز به میادین نفتی. برای ازدیاد برداشت نفت همه مسائل بررسی شد و یکی از مهم‌ترین اولویت‌ها تزریق گاز به میادین مستقل نفتی جهت ازدیاد برداشت تعیین شد همچنین انتقال برق ارزان‌تر به روستاهای دورافتاده به جای انتقال گاز از دیگر اولویت‌ها تعیین شد. به هر حال هنوز این سؤال مطرح است که بهترین روش استفاده از گاز طبیعی چیست با این تفاوت که اکنون بخش عمده گاز را به سمت مصارف خانگی و نیروگاه‌های پرمصرف کم‌بهره سوق داده‌ایم و حدود چهار درصد گاز در واحدهای پتروشیمی مصرف می‌شود که قیمت آن سه تا چهار برابر سایر مصارف تعیین‌شده است!؟ یکی از بهترین روش‌های استفاده از گاز طبیعی که مزیت ویژه‌ای برای اقتصاد و توسعه کشور دارد تبدیل گاز طبیعی به بنزین و گازوئیل یورو٥ است که دراین‌باره توضیح مفصل خواهم داد و دلایل و توجیهات اقتصادی آن را در این نوشته شرح خواهم داد. چند شرکت محدود دارای لایسنس یا دانش GTL هستند که عبارت‌اند از شرکت‌های شل، ساسول و سین‌فیول چین که در سال‌های گذشته به دلیل تحریم امکان انتقال تکنولوژی به کشور وجود نداشت هرچند پیشرفت این تکنولوژی در ١٠ سال اخیر بوده است. اما اکنون امکان انتقال این تکنولوژی به کشور وجود دارد و برخی از این شرکت‌ها بسیار تمایل دارند با ایران همکاری و دانش خود را منتقل کنند. در این تکنولوژی گاز متان به محصولات ارزشمند بنزین و گازوئیل یورو٥ که محصول بسیار پاک و باکیفیتی است، تبدیل می‌شود. در تکنولوژی سین‌فیول با میزان ٣,٢ میلیون تن گاز متان می‌توان دو میلیون تن بنزین و گازوئیل با نسبت ٧٠ درصد بنزین و ٣٠ درصد گازوئیل تولید کرد. همچنین ١.٥ میلیون تن CO٢ با خلوص ٩٦ درصد تولید می‌شود که در ادامه درباره استفاده مناسب از آن نیز توضیح خواهم داد. حجم سرمایه‌گذاری لازم برای احداث یک کارخانه دو میلیون‌تنی حدود سه میلیارد یورو است که اگر مقیاس تولید بیشتر شود، حجم سرمایه‌گذاری به نسبت تولید کاهش خواهد یافت. میزان آب مورد نیاز واحد دو میلیون‌تنی دو میلیون تن و زمین مورد نیاز حدود ٢٠٠ هکتار است. مزیت ویژه این روش تولید بنزین در مقایسه با سایر روش‌ها این است که نسبت قیمت ماده اولیه به محصول خیلی کمتر است. در پالایشگاه‌های نفت ‌باید نفت خام بشکه‌ای ٥٠ تا ٦٠دلاری یا تنی حدود ٣١٠ تا ٣٢٠دلاری وارد کارخانه شود و حدود ٥٠ درصد آن به محصولات ارزشمند تبدیل می‌شود بنابراین حاشیه سود آن پایین است. در روش دوم کاندنسیت تنی ٣٠٠ تا ٤٠٠دلاری وارد کارخانه می‌شود و حدود ٧٥ درصد محصولات ارزشمند تولید می‌شود که فاصله بین ماده اولیه و محصول کم است و به ازای هر تن محصول حدود ٨٠ دلار است. در روش GTL گاز تنی ٨٠ تا ٩٠دلاری وارد کارخانه می‌شود و محصول تنی ٥٠٠ تا ٦٠٠ دلاری تولید می‌شود اما کارخانه‌های GTL در پنج سال اول بهره‌برداری فشار زیادی بر سرمایه‌گذار وارد می‌کنند زیرا هزینه ساخت این کارخانه‌ها نسبت به میزان محصولی که تولید می‌کنند، زیاد است. از سال ششم بهره‌برداری که وام‌ها و بهره‌های سرمایه‌گذاری پرداخت می‌شود این کارخانه‌ها حاشیه سود فوق‌العاده بالا داشته و سود آنها غیرقابل مقایسه با همه کارخانه‌های بزرگ صنعت پتروشیمی و پالایشگاهی است. بنابراین دولت باید در پنج سال اول سرمایه‌گذاری، از این واحد‌ها حمایت ویژه کند و شرایط را برای جذب سرمایه‌گذار خارجی و جذب منابع مالی ارزان فراهم کند. به دلیل مصرف آب کم و وجود گاز طبیعی در نقاط مختلف کشور امکان احداث واحدهای GTL در مناطق دور از دریا نیز وجود دارد بخشی از محصول تولیدی نیز به مصرف داخل اختصاص می‌یابد و بخشی نیز به کشورهای مجاور صادر خواهد شد. مصرف بنزین در جهان از میزان موجود کمتر نخواهد شد و با روند کند رشد خواهد داشت چراکه سالانه حدود ٧٠ میلیون خودرو و ده‌ها میلیون موتورسیکلت در جهان تولید می‌شود. هواپیما‌ها و قایق‌های موتور نیز مصرف‌کنندگان بزرگ بنزین هستند بنابراین این تفکر که با ورود خودرو‌های برقی روند مصرف بنزین کاهشی باشد چندان منطقی نیست، از نظر اقتصادی هزینه شارژ برق خودرو‌های برقی کمتر از هزینه بنزین نیست و نیاز به زیرساخت‌های گسترده‌ای دارد. روند رشد خودروهای برقی بسیار کمتر از روند تولید خودروهای با سوخت بنزین است. پالایشگاه‌های قدیمی نیز به‌مرور از مدار تولید خارج می‌شوند و چون قیمت بنزین و گازوئیل کاهش یافته در ساخت پالایشگاه‌های جدید با خوراک نفت خام چندان سرمایه‌گذاری گسترده‌ای انجام نخواهد شد. از طرف دیگر واحد‌های GTL پس از طی‌کردن دوره پنج‌ساله اول بهره‌برداری قابلیت رقابت جدی با پالایشگاه‌های تولید بنزین از نفت خام و کاندنسیت دارند و قدرت بالایی در مقاومت در مقابل کاهش قیمت بنزین دارند و می‌توانند با تأثیرگذاری در مدیریت بازار نقش ویژه‌ای در کنترل بازار ایفا کنند. درخصوص CO٢ تولیدی واحدهای GTL چند روش برای استفاده از CO٢ تولیدی وجود دارد که عبارت‌اند از: ١- تزریق CO٢ به میادین نفتی برای ازدیاد برداشت که دراین‌باره لازم است واحد‌های GTL در نزدیک میادین نفتی مدنظر احداث شوند ٢- استفاده از CO٢ برای تولید متانول یا اوره (از ترکیب آمونیاک و CO٢ اوره به دست می‌آید. در این مورد ‌باید واحد GTL در کنار دریا احداث شود که بتوان آمونیاک مورد نیاز را از خارج تأمین کرد. چنانچه ٢٠ واحد GTL با ظرفیت دو تا چهار میلیون‌تنی در کشور احداث شود، درآمد ملی از محل صادرات بنزین بین ٢٠ تا ٤٠ میلیارد دلار افزایش خواهد یافت (با احداث این تعداد واحد تولیدی بین ٦٠ تا صد میلیارد مترمکعب گاز طبیعی به محصولات ارزشمند تبدیل می‌شود) و برای بیش از ٥٠ هزار نفر شغل مستقیم ایجاد خواهد شد. برای نیل به این هدف لازم است از اسراف بی‌رویه حدود صد میلیارد مترمکعب گاز در مصارف خانگی و نیروگاهی جلوگیری شود و ضمن فرهنگ‌سازی ابزار تشویقی و تنبیهی لازم برای تحقق این هدف فراهم شود.