تلاش اوپک برای بقاء

به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی " نفت ما " ،از نیمه دوم سال 2014، تاکنون دوران دشواری برای اوپک بوده است. در این مدت، با شکست راهبرد پیشین اوپک برای بالا نگاه داشتن قیمت های نفت در بازارهای جهانی، عرضه نفت افزایش قابل توجهی یافت و رشد تقاضا به دلایل متفاوت چندان بالا نبود. بدین ترتیب کارتل اوپک پس از چهار دهه فعالیت در یک دوراهی تاریخی قرار گرفته است: حفظ سهم بازار و یا حفظ قیمت نفت. رهبران دولت های عضو اوپک بارها اعلام نموده اند که کشورهای عضو این سازمان، 81 درصد منابع نفت متعارف و حدود یک سوم تولید نفت دنیا را در اختیار دارند. اما هم اینک اوپک در یکی از بدترین شرایط عمر خود قرار گرفته است. چرا که اعضای اوپک به دو جبهه تقسیم شده اند: مخالفان کاهش تولید و مخالفان کاهش قیمت. در گروه اول عربستان سعودی و دولت های حاشیه جنوبی خلیج پارس قرار دارند که با اعلام چراغ سبز به کاهش قیمت نفت، به سقوط قیمت ها دامن زدند. در مقابل، بقیه اعضای اوپک قرار دارند که با شرایطی نظیر سومدیریت در اقتصادهای ملی، کشمکش ها و زد و خوردهای داخلی، تحریم های بین المللی و یا کاهش تولید نفت به دلایل زمین شناسی دست و پنجه نرم می کنند و از نظر سیاسی و یا مالی قادر به کاهش تولید نفت خود نیستند. این دولت ها بارها از رهبران عربستان سعودی درخواست نموده اند تا با کاهش تولید خود، به اقتصادهای آنها مجالی برای کسب درآمدهای بیشتر دهد. اما به دلایل مختلف، عربستان سعودی ظاهرا حاضر به هیچ گونه مسامحه ای در تصمیم خود نیست. البته بسیاری از کارشناسان معتقدند در صورت کاهش تولید نفت توسط اعضای اوپک، سایر تولیدکنندگان نفت به سرعت جایگزین آنها در بازار خواهند شد. در چهار دهه اخیر، همواره سهم بازار اوپک رو به کاهش بوده و تاثیرگذاری آنها در بازار نیز به پایین ترین حد خود رسیده است. و فراموش نکنیم که با کاهش خریداران و تقاضا برای نفت، افزایش قیمت نیز تاثیر چندانی بر درآمدهای صادرکنندگان سنتی طلای سیاه نخواهد داشت. به خاطر داشته باشید که در سال 2011 ، میانگین تولید نفت اعضای اوپک 30 میلیون بشکه در روز بود. اما در سال بعد، این عدد با کاهش 700 هزار بشکه ای به 29.3 میلیون بشکه رسید. در مقابل، در این دوره زمانی، نفت عرضه شده در بازارهای جهانی از 88.9 میلیون بشکه به 92.4 میلیون بشکه افزایش یافت. لذا تنها در یک سال، سهم بازار اوپک از 33.7 درصد به 31.7 درصد کاهش یافت. همچنین به خاطر بیاوریم که در سال 2008 ، اوپک در تصمیمی غیرمنتظره با کاهش 4.2 میلیون بشکه ای خود، توانست قیمت نفت را برای یک دوره درازمدت در قیمت های بالای 100 دلار حفظ کند. اما این راهبرد به افزایش تعداد تولیدکنندگان و عرضه بیش از تقاضای نفت در بازار انجامید که یکی از مهمترین دلایل سقوط کنونی قیمت های نفت نیز همین اتفاق می باشد. تولید از منابع غیرمتعارف و ارائه فناوری هایی پرهزینه نظیر شکست هیدرولیک و حفاری افقی نیز تنها در قیمت های بالای نفت، اقتصادی و سودآور خواهد بود. بنابراین رهبران اوپک معتقدند با کاهش تدریجی قیمت ها در آینده نزدیک، می توان بار دیگر تولید را افزایش و مشتریان سنتی خود را هم حفظ نمود. اما شرایط کنونی با سال 2008 ، سه تفاوت اساسی دارد. ناامنی سیاسی در خاورمیانه و بخش هایی از آفریقا، به کاهش تولید اعضای اوپک انجامیده است. تولید نفت فشرده در ایالات متحده و نفت ماسه ای در کانادا پس از این دوره گذار، در مرز سر به سر از نظر اقتصادی قرار گرفته است. و اختلاف مقدار عرضه نفت توسط اعضای این کارتل در چهار سال گذشته و به دلایل مختلف سیاسی و اقتصادی، به 3 میلیون بشکه در روز رسیده است. در مقابل، افزایش تولید نفت توسط تولیدکنندگان غیرعضو اوپک بیش از این مقدار بوده است. این شرایط نشان می دهد که نفت فشرده تولید شده در ایالات متحده و نفت ماسه ای استخراج شده کانادا، نقشی بازی نموده که 12 عضو اوپک نتوانسته اند در این بازار ایفا کنند. گویی مخاطرات ژئوپلیتیک که زمانی از دلایل بالا رفتن بهای نفت خام در بازارهای جهانی محسوب می شد، امروزه به دلیل به خطر انداختن امنیت تامین انرژی به یک نقطه ضعف برای تولیدکنندگان، تبدیل شده است. اقتصادهای رو به رشد دنیا به ویژه چین به عنوان بزرگترین مصرف کننده انرژی جهان امروز، به دنبال دستیابی به امنیت عرضه انرژی هستند و اعزام ناوهای پکن به گذرگاه های کلیدی دریایی دنیا نظیر اقیانوس هند، دریای عمان و دریای سرخ نشان می دهد که در دنیای امروز، تولیدکنندگان قدیمی نفت باید نگاه خود به خریداران نفت را تغییر دهند. از سوی دیگر، در این سال ها، حاکمان لیبی توانستند به سرعت تولید خود را بالا ببرند، عراقی ها رشد تولید خود را تداوم بخشیدند و ایرانی ها با کاهش تحریم ها، تلاش نمودند تا بار دیگر به بازار بازگردند. آمارهای منتشر شده توسط آژانس بین المللی انرژی نشان داد که در سال 2014 ، تقاضای جهانی نفت تنها حدود 700000 بشکه افزایش یافت. عددی که باید به منزله شوکی بزرگ به بازار جهانی انرژی محسوب شد. در دو سال گذشته، تقاضای نفت خام در اتحادیه اروپایی با رشدی منفی همراه بود و کشورهای آسیایی نیز با رشد اقتصادی کمتر از پیش بینی های گذشته، نفت کمتری مصرف نمودند. به علاوه، برنامه های بهبود کارایی مصرف انرژی در بسیاری از دولت های توسعه یافته، با سرعت اجرایی گردید و ما شاهد بالا رفتن کارایی موتورهای خودروها، تغییر الگوی زندگی از حاشیه نشینی به بهبود فضای زندگی شهری برای سکونت در آن و کاهش مصرف سوخت، رشد ارتباطات راه دور و دورکاری، تمایل به مصرف سوخت های جایگزین و سبز دارای آلایندگی کمتر و استفاده گسترده تر از خودروهای برقی و یا گازی بوده ایم. اتفاقاتی که در مجموع به کاهش نقش آفرینی نفت در زندگی ما دامن زده اند. ما در این سال ها شاهد تغییر در پاره ای از رفتارهای فرهنگی و اجتماعی نیز بوده ایم که بالا رفتن قیمت نفت به تثبیت و گسترش این اقدامات، کمک شایانی نموده است. و احتمالا اگرچه کاهش قیمت نفت در سال جاری به بهبود شاخص های اقتصاد جهانی منجر می گردد، اما رشد تقاضا کمتر از پیش بینی ها باشد. کارشناسان معتقدند در دوره ای که رشد تقاضای نفت اندک و در عین حال، شیب افزایش عرضه آن، صعودی است، هرگونه اقدام اوپک در جهت بالا نگاه داشتن قیمت نفت می تواند ریسک کاهش سهم بازار را برای آنان پدید آورده و چراغ سبز خریداران به بازیگران جدید بازار را تسریع کند. سال ها پیش، یکی از مقامات عربستان سعودی، اوپک را به چای کیسه ای تشبیه کرده بود. چرا که تنها در آب داغ، چای کیسه ای بهترین نتیجه را داراست. و اینک به نظر می رسد با کاهش قیمت ها، اوپک می تواند تصمیم بزرگی را برای بقا در بازارهای انرژی، اتخاذ کند. محسن داوری/کارشناس امور بین المللی انرژی منبع: Petroleum Economist Monthly