ژئوپلیتیک شیعه و ژئوپلیتیک انرژی در خاورمیانه

به گزارش نفت ما ،عربستان سعودی و جمهوری اسلامی ایران قدرت های برتر دو شاخه مذهبیِ دین اسلام هستند . اهل تسنن جمعیت غالب جهان اسلام را شکل می دهند. از جمعیت 1.6 میلیارد نفری جهان اسلام حدود 85% آن سنی هستند که غالباً در جنوب شرق آسیا و جهان عرب ساکن هستند از این تعداد تنها 1% از این جمعیت در عربستان زندگی می کنند با این حال حکومت سعودی خودر ا قدرت حامی و برتر دنیای تسنن می داند. خاندان سلطنتی مدارس اسلامی محافظه کارانه وهابی را به ایدئولوژی شبه فاشیستی دولتی مبدل کردند که طی آن حکومت بر مردم با نقض حقوق بشر انجام می شود. رهبری عربستان بر جهان تسنن به معنای اجماع با سایر کشورها نیست. لذا در برابر دولت هایی که حاضر به اطاعت از این کشور نیستند با استفاده از گروههای ترور ، رهبری خود را در بستر زمان نهادینه می کند مهمترین دست پرورده ایدئولوژیک عربستان گروه داعش است. این تفرقه درونی میان کشورهای سنی کلیدی ترین تفاوت با بلوک تشیع است که با صدای واحد با جهان خارج صحبت می کند و رهبری ایران را در حوزه های مختلف بلوک تشیع پذیرفته است. پراکندگی جمعیت تشیع نیز بسیار کمتر است به این شکل که شیعیان عمدتاً در محور آذربایجان لبنان، عراق، ایران و بحرین زندگی می کنند در این میان دو وضعیت خاص در منطقه مطرح است: نخست وضعیت بحرین با اکثریت تشیع و حکومت سنی متمایل به عربستان و حکومت سوریه که در آن اکثریت سنی توسط حکومت با اموزه هایی شیعه علوی اداره می شود. همچنین اقلیت تشیع در سایر کشورها حضور دارند برای مثال 20% از جمعیت عربستان شیعه هستند و در این کشور با انواع تبعیض ها بسر می برند. در ژانویه 2016 عربستان سعودی در جریان یک اعدام دسته جمعی در این کشور 47 نفر را اعدام نمود منجمله روحانی عالیقدر جناب شیخ نمر باقر النمر که از مخالفان صلح طلب و حامی حقوق بشر و گذار دمکراتیک در این کشور بود. با شکست خونبار بیداری اسلامی، النمر حامیانش را به مقاومت غیر خشونت آمیز علیه حکومت عربستان فراخواند و این سبب شد تا عربستان وی را به دلیل بسط انزجار و نفرت به مرگ محکوم نماید مرگ نمر با اهداف سیاسی و هشداری برای اقلیت شیعه بود که هر اعتراضی در بدو امر سرکوب می شود. اعدام شیخ نمر روند تنش ها ر ا تشدید کرد سیاستمداران و روحانیون در عراق، لبنان ، ایران و یمن با ادبیات سرسختانه آن را محکوم کردند. و حتی در برخی از کشورها مانند بحرین به بی ثباتی انجامید. تحولات مرتبط با سفارت عربستان توانست فضای مناسب را برای اتهام زنی های گسترده عربستان علیه ایران فراهم کند به نحوی که ایران را مغز متفکر بی ثباتی ها در منطقه نامید در اثر همبستگی با پادشاهی سعودی ، اعضای ائتلاف عربی، روابطشان را با ایران تقلیل دادند و یا سفرای خود را از این کشور فراخواندند. ریاض در واکنش به مسئله سفارت چند روز بعد بوسیله نیروی هوایی خود در صنعا، سفارت ایران را مورد هدف قرار داد. در چند سال اخیر فِرق اسلامی مبدل به ابزاری خارجی برای قطب بندی سیاسی جهان اسلام شده است. در حالی که منازعه اصلاً بر سر اسلام نیست مسئله سلطه یک قدرت بر جهان اسلام است که با سوء استفاده از اسلام حمایت می شود. در این جنگ سرد که در امتداد گسل های فرقه ای تقویت می شود روسیه با بلوک شیعه و آمریکا با بلوک سنی همکاری می کند. لذا در عصر استفاده از سیاست های نیابتی می توان اکثر تنش ها و نبردها را از این وجهه دنبال کرد. متغیر دیگر در این زمینه مرتبط با انرژی است نفت خام همچنان یک منبع استراتژیک بسیار مهم و دارای نقش محوری در منافع ژئواستراتژیک می باشد. لذانفت خام باید در تحلیل علّی منازعات منطقه نقش مهمی داشته باشد در نقشه توزیع منابع انرژی نفت و گاز در منطقه که مایکل ایزدی استاد دانشگاه کلمبیا تصویر کرده است مشخص شد که منابع اصلی انرژی در مناطق با اکثریت شیعه توزیع شده است. این فرض در ارتباط با جمهوری آذربایجان و ایران و پادشاهی بحرین و عراق که دو سوم از ذخایر نفت در جنوب شرقی شیعه نشین آن واقع شده است نیز درست است، حتی در عربستان با برخورداری از دومین ذخایر جهانی نفت، سوخت فسیلی آن عمدتاً در شرق ساکنان اقلیت شیعه قرار دارد حاکمیت سعودی با علم به این مسئله شیعیان را در داخل و خارج با اتهام نفوذ جمهوری اسلامی ایران سرکوب می کنند این واقعیت حتی در اعدام شیخ نمر برجسته بود ایشان در سال 2009 به منظور تغییر وضع تبعیض آمیز شیعیان تهدید نمود که مناطق نفت خیز شرقی برای بهبود شرایط خود از سرزمین اصلی جدا خواهند شد که البته تاوان سختی را درپی داشت. در مجموع،تجزیه و تحلیل اطلاعات پیرامون شیعیان منطقه حاكی از آن است كه آن‌ها به‌دلیل استقرار در مناطق جغرافیایی حساس، دسترسی بر نبض منطقه ژئواكونومیك، بهره‌مندی از مفاهیم فرهنگی اصیل و تكیه بر فقهی پویا، از جایگاه مهمی در منطقه خاورمیانه برخوردارند. با درنظرگرفتن میزان ذخایر انرژی خلیج فارس و نقش آن در ژئوپلیتیك انرژی، می‌توان به جایگاه مهم ژئوپلیتیك شیعه در جهان امروز پی برد. از طرفی بروز تحولاتی مانند: پیروزی انقلاب اسلامی ایران، موفقیت‌های حزب‌الله در لبنان و نقش‌آفرینی شیعیان در عراق پس از صدام و دیگر كشورهای منطقه، ارتباط بحرانهای سوریه و یمن با انرزی و ترانزیت آن سبب شده كه تشیع از لحاظ سیاسی، در بطن تحولات خاورمیانه قرار گیرد. فاطمه عالیشاه/دکترای روابط بین الملل