مقایسه عملکرد نفتی دولت نهم و دهم با دو برنامه توسعه نشان می دهد که کاهش گازهایی که می سوزانیم غیرممکن است.

به گزارش نفت ما ،یکی از روش های استاندارد برای ارزیابی عملکرد یک بخش، مقایسه عملکرد با اهدافی است که در اسناد بالادستی برای آن تعیین شده است. از مهمترین اسناد بالادستی کشور در حوزه نفت، قوانین برنامه چهارم و پنجم توسعه است.در این گزارش کوشیده شده تا عملکرد دولت های نهم و دهم در بخش نفت و گاز کشور با اهداف برنامه چهارم و دو سال اول برنامه پنجم توسعه مقایسه شود تا وضعیت فعلی بخش نفت و گاز با توجه به اسناد بالادستی مشخص شود. براساس بررسی ها و مقایسه های صورت گرفته که براساس مستندات شرکت ملی نفت و متن برنامه چهارم و پنجم صورت گرفته به نظر می رسد دولت یازدهم پیش از هر امر باید اهداف برنامه که جزییات آن در معاونت برنامه ریزی تلفیقی وزارت نفت تنظیم می شود را مورد بازنگری قرار دهد.بنابراین آمارها نشان می دهد که دستیابی به اهداف مشخص شده برای ظرفیت تولید نفت خام با توجه به عملکرد سالهای گذشته و برنامه های پیشین امکان پذیر نخواهد بود. همچنین تحقق اهداف اعلامی برای تزریق گاز به میادین نفتی و کاهش گازهای همراه سوزانده شده نیز قابل حصول نیست. ظرفیت تولید نفت‌خام براساس اهداف برنامه چهارم، ظرفیت تولید نفت خام در سال 1388 بایستی به 5 میلیون بشکه در روز می‌رسید. اما به دلیل عدم تحقق این هدف طی برنامه چهارم، همین هدفگذاری برای برنامه پنجم تکرار گردید. براساس برنامه چهارم توسعه طی پنج سال برنامه به ظرفیت تولید نفت‌خام بایستی 770 هزار بشکه در روز اضافه شود ولی عملکرد طی برنامه چهارم نشان دهنده افزایش 120 هزا بشکه در روز بوده است که بیانگر میزان تحقق 15.6 درصدی هدف برنامه است. همچنین در دو سال اول برنامه پنجم توسعه یعنی از ابتدای سال 1390 تا پایان 1391، به ظرفیت تولید نفت خام می‌بایست 2013 هزار بشکه در روز اضافه گردد که در عمل 640 هزار بشکه در روز از ظرفیت تولید نفت خام کاهش یافت که گویای عدم تحقق اهداف دو سال اول برنامه است. نمودار 1. مقایسه اهداف و عملکرد ظرفیت تولید نفت طی 91 - 1384 (میلیون بشکه در روز)  با توجه به شرایط صنعت نفت در برنامه چهارم توسعه، عملکرد شرکت ملی نفت ایران تا پایان برنامه پنجم در دو سناریو خوش‌بینانه و بدبینانه شده است: الف. با نرخ رشد متوسط سالیانه برنامه چهارم (سناریوی مرجع) یعنی 0.52 درصد در نظر گرفته شود،‌ در پایان برنامه پنجم توسعه ظرفیت تولید نفت خام به به 4226.2 هزار بشکه در روز خواهد رسید که بیانگر 24.3 درصدی تحقق هدف است. ج. در صورتی که پائین‌ترین نرخ رشد عملکرد سال‌های 89 - 1384 یعنی 0.35 درصد در نظر گرفته شود، در پایان برنامه پنجم توسعه ظرفیت تولید نفت خام به 4011.85 هزار بشکه در روز خواهد رسید که در این صورت 5.96 درصد برنامه محقق می‌شود. لذا براساس پیش‌بینی‌های صورت گرفته، هدف افزایش ظرفیت تولید نفت اهداف شرکت ملی نفت ایران در برنامه پنجم قطعاً محقق نخواهد شد. نمودار 2. پیش‌بینی ظرفیت تولید نفت خام طی برنامه پنجم بر مبنای عملکرد برنامه چهارم (هزار بشکه در روز)     ظرفیت تولید گاز هدف برنامه چهارم برای افزایش ظرفیت تولید گاز سبک، 278 میلیون متر‌مکعب در روز بوده است (از 345 میلیون مترمکعب در روز در ابتدای سال 1384 به 623 میلیون مترمکعب در روز در پایان سال 1388) در حالی که عملکرد سال‌های 88-1384 نشان دهنده افزایش 124.5 میلیون متر مکعب در روز (از 345 میلیون متر‌مکعب در روز در ابتدای سال 1384 به 469.5 میلیون مترمکعب در روز در پایان سال 1388) بوده است به این ترتیب در برنامه چهارم 44.78 درصد هدف برنامه تحقق یافته است. برای برنامه پنجم، طبق سند برنامه، تا پایان برنامه پنجم بایستی 250 میلیون متر‌مکعب در روز به ظرفیت تولید گاز غنی اضافه شود (از 617.4 میلیون مترمکعب در روز در ابتدای سال 1390 به 867.4 میلیون مترمکعب در روز در پایان سال 1394) در حالی که اهداف معاونت برنامه‌ریزی وزارت نفت افزایش 861 میلیون مترمکعب در روز را هدف‌گذاری کرده است (از 4.617) میلیون متر‌مکعب در روز در ابتدای سال 1390 به 1479 میلیون مترمکعب در روز در پایان سال 1394). عملکرد دو سال اول برنامه پنجم (ابتدای سال 1390 تا انتهای سال 1391) نشان می‌دهد که طی دو سال اول برنامه پنجم 13.61میلیون متر مکعب در روز به ظرفیت تولید گاز افزوده شده است که مطابق با سند برنامه پنجم 25.23درصد و بر مبنای اهداف معاونت برنامه‌ریزی تلفیقی 7.32 درصد اهداف دو سال اول برنامه پنجم محقق شده است. نمودار 3. مقایسه اهداف و عملکرد تولید گاز سبک و غنی طی سال‌های 91-1384   در صورتی که نرخ رشد متوسط سالانه (7.21 درصد) و پائین‌ترین (5.5درصد) نرخ رشد دوره زمانی 89 - 1384 در نظر گرفته شود آنگاه خواهیم داشت: الف. براساس اهداف سند برنامه پنجم الف -1. با در نظر گرفتن نرخ رشد متوسط سالانه (7.21 درصد) تولید گاز غنی به 874.5 میلیون متر‌مکعب خواهد رسید که نشان می‌دهد اهداف برنامه به میزان 102.8 درصد محقق می‌شود. الف- 2. با در نظر گرفتن بالاترین (9.11 درصد) و پائین‌ترین نرخ رشد (5.5 درصد)، ظرفیت تولید گاز غنی به ترتیب معادل 954.75 و 806.92 میلیون متر‌مکعب در روز خواهد بود که گویای تحقق 135 و 75.8 درصدی اهداف برنامه است. ب. براساس اهداف معاونت برنامه‌ریزی وزارت نفت: ب - 1. با در نظ گرفت نرخ رشد متوسط سالانه (7.21 درصد) تولید گاز غنی به 874.5 میلیون متر مکعب خواهد رسید که نشان می‌دهد اهداف برنامه حدوداً به میزان 29.8 درصد محقق می‌شود. ب - 2. با در نظر گرفتن  بالاترین (9.11 درصد) و پائین‌ترین نرخ رشد (5.5درصد)، ظرفیت تولید گاز غنی به ترتیب معادل 954.75 و 806.92 میلیون متر مکعب در روز خواهد بود که گویای تحقق 39.15 و 22 درصدی اهداف برنامه است. پیش‌بینی‌ها حاکی از این واقعیت است که با یک برنامه‌ریزی صحیح دستیابی به اهداف تولید گاز براساس سند برنامه پنجم امکان‌پذیر است اما اهداف اعلامی معاونت برنامه‌ریزی هیدروکربونی وزارت نفت قطعاً دست نیافتنی است. نمودار 4. پیش‌بینی تولید گاز غنی طی برنامه پنجم بر مبنای عملکرد برنامه چهارم توسعه (89 - 1384) (میلیون متر مکعب در روز) تولید میعانات گازی مطابق اهداف تعیین شده برنامه چهارم، طی پنج سال این برنامه، تولید میعانات گازی بایستی 254.1 هزار بشکه در روز اضافه می‌شد تا تولید میعانات گازی به 450 هزار بشکه در روز برسد. ولی در عمل طی سال‌های 1384-88 تولید میعانات گازی 144.1 هزار شکه در روز افزایش یافته است که نشان دهنده تحقق 57.7 درصدی افزایش برنامه چهارم است. اگر در برنامه پنجم، هداف افزایش 250 میلیون متر مکعب در روز گاز حاصل بهره‌برداری از 10 فاز پارس جنوبی باشد (تولید تقریباً 25 میلیون متر‌مکعب در روز گاز از هر فاز) آنگاه 400 هزار بشکه در روز (تولید 40 هزار بشکه در روز از هر فاز) بایستی به تولیدات میعانات گازی طی برنامه پنجم اضافه شود. در دو سال اول برنامه پنجم (91- 1390) بر طبق برنامه سند برنامه پنجم بایستی 109 هزار بشکه در روز به تولید میعانات اضافه می‌شد ولی عملکرد سال‌های 1390 و 1391 نشان دهنده افزایش 4 هزار بشکه در روز است یعنی 3.68 درصد هدف دو سال اول برنامه پنجم محقق شده است. معاونت برنامه‌ریزی وزارت نفت افزایش 750 هزار بشکه در روز را به عنوان هدف برنامه پنجنم در نظر گرفته است براین اساس تحقق هدف دو سال اول برنامه پنجم توسعه (91 - 1390) 1.81 درصد است چون از 221 هزار بشکه در روز که می‌بایست به تولید میعانات گازی اضافه شود تنها 4 هزار بشکه در روز به تولید میعانات گازی اضافه شده است. این به معنای عدم افزایش تولید میعانات گازی طی دو سال اول برنامه پنجم است. نمودار 5 مقایسه اهداف و عملکرد تولید میعانات گازی طی 91 - 1384 (میلیون بشکه در روز) در صورتی که پیش‌بینی‌ها در مورد تولید میعانات گازی با در نظر گرفتن نرخ رشد متوسط سالانه (11.5 درصد) بالاترین (25 درصد) و پائین‌ترین (8.6 درصد) نرخ رشد طی سال‌های برنامه چهارم، تحقق یابد آنگاه درصد تحقق اهداف برنامه در حالت‌های مرجع، خوشبینانه و بدبینانه برای اهداف سند برنامه پنجم به ترتیب برابر با 68، 192.85 و 48 درصد و برای اهداف معاونت برنامه‌ریزی تلفیقی به ترتیب برابر با 33، 93.6 و 23.3 درصد خواهد بود. پیش‌بینی‌ها حاکی از این واقعیت است که با یک برنامه‌ریزی صحیح دستیابی به اهداف تولید میعانات گازی براساس سند برنامه پنجم امکان‌پذیر است اما اهداف اعلامی معاونت برنامه‌ریزی وزارت نفت قطعاً دست نیافتنی است و بایستی مورد تجدید نظر قرار گیرد. نمودار6:پیش بینی تولید میعانات گازی طی برنامه پنجم برمبنای عملکرد برنامه چهارم(میلیون مترمکعب در روز) تزریق گاز به مخازن نفتی برای افزایش ضریب بازیافت مخازن نفتی گاز به مخازن نفتی ضروری است. عملکرد شرکت ملی نفت ایران طی برنامه چهارم نشان می‌دهد که طی پنج سال برنامه، 0.47میلیون متر مکعب در روز (از 78.8 میلیون متر مکعب در روز در پایان سال 1383 به 79.27 میلیون متر مکعب در روز در سال 1388) به حجم گاز ترزیقی اضافه شده است در حالی که براساس برنامه چهارم تزریق گاز در سال 1388بایستی به 149 میلیون متر مکعب می‌رسید یعنی 70.2 میلیون متر مکعب در روز بایستی به حجم گاز ترزیقی اضافه می‌شد. پس با مقایسه عملکرد و هدف می‌توان نتیجه گرفت که 0.67 درصد هدف برنامه چهارم در این بخش محقق شده است. در برنامه پنج توسعه نیز برای ترزیق گاز افزایش 130 میلیون متر مکعب در روز درنظر گرفته شده است که از این مقدار به ترتیب 102.8، 11.8، 2.1 و 13.1 میلیون متر مکعب در روز بایستی طی سال‌های 94-1390 به گاز ترزیقی اضافه شود. همانطوری که مشاهده می‌شود 79.7 درصد از کل هدف برنامه پنجم برای افزایش تزریق گاز بایستی در سال 1390 انجام می‌گرفت در حالی که عملکرد 1390 (سال اول برنامه پنجم توسعه) نشان دهنده کاهش حجم تزریق گاز به میزان 1.51 میلیون مترمکعب در روز است (از 88.4 میلیون مترمکعب در روز در سال 1389 به 86.89 میلیون مترمکعب در روز در سال 1390). نمودار 8. مقایسه اهداف و عملکرد تزریق گاز به مخازن نفتی طی 90-1384 (میلیون مترمکعب در روز) حال با در نظر گرفتن متوسط نرخ رشد (2 درصد)، بالاترین (11.5 درصد) و پایین‌ترین (1.5 درصد نرخ رشد طی سال‌های برنامه چهارم، میزان تزیق گاز در پایان برنامه پنجم به صورت زیر خواهد بود: الف) در صورت تحقق نرخ متوسط رشد (2 درصد)، تزریق گاز به مخازن نفتی در پایان بنرامه پنجم توسعه به 97.6 میلیون مترمکعب در روز خواهد رسید که نشان‌دهنده 7.07 درصد اهداف برنامه است. ب) در صورتی که در برنامه پنجم، بالاترین (11.5 درصد) و پایین‌ترین نرخ رشد (1.5 درصد) تزریق گاز محقق شود، آنگاه میزان تزریق گاز به مخازن نفتی به ترتیب به 152.53 و 95.23 میلیون مترمکعب در روز خواهد رسید که به ترتیب به معنی تحقق 49.2 و 5.25 درصدی اهداف برنامه است. لذا با توجه به عملکرد گذشته، قطعاً دستیابی به اهداف برنامه پنجم در بخش تزریق گاز به میادین نفتی و افزایش ضریب بازیافت با هدف تولید صیانتی امکان‌پذیر نخواهد بود.  نمودار 9. پیش‌بینی تزریق گاز طی برنامه پنجم بر مبنای عملکرد برنامه چهارم (89-1384) (میلیون مترمکعب در روز)     گاز سوزانده شده شرکت ملی نفت ایران در مورد این شاخص عملکرد منفی داشته است. در برنامه چهارم میزان گاز سوزانده شده می‌بایستی از 36.11 میلیون مترمکعب در روز در پایان سال 1383 به 10 میلیون مترمکعب در روز در سال 1388 می‌رسید ولی عملکرد شرکت ملی نفت نشان می دهد که میزان گاز سوزانده شده در سال 1388 به 41.56 میلیون مترمکعب در روز رسیده است یعنی بر طبق برنامه از میزان گاز سوزانده شده می‌بایست 26.11 میلیون مترمکعب کاسته می‌شد در حالی که عملکرد سال‌های 88-1384 نشان‌دهنده افزایش 5.45 میلیون مترمکعب در روز گاز سوزانده شده است. در سال 1389 نیز نتایج عملکرد نشان می‌دهد که میزان گاز سوزانده شده به 37.24 میلیون مترمکعب در روز رسیده است که بسیار بیشتر از هدف 10 میلیون مترمکعب در روز بوده است. در برنامه پنجم توسعه نیز میزان گاز سوزانده بایستی با کاهش 30.34 میلیون مترمکعب در روز از 37.24 میلیون مترمکعب در روز در سال 1389 به 6.9 میلیون مترمکعب در روز در سال 1394 برسد که از این مقدار کاهش (30.34 میلیون مترمکعب در روز)، 2.74 میلیون مترمکعب در روز بایستی در سال 1390 کاهش می‌یافت ولی در عمل از سال 1389 تا سال 1390 به گاز سوزانده شده 220 هزار مترمکعب اضافه شده است. نمودار 10. مقایسه اهداف و عملکرد گاز سوزانده شده طی 90-1384 (میلیون مترمکعب در روز)      همانطور که مشاهده می‌شود تا انتهای برنامه چهارم میزان گاز سوزانده شده بایستی به 10 میلیون مترمکعب در روز می‌رسید حال آنکه به حدود 41 میلیون مترمکعب در روز رسیده است. لذا در اهداف برنامه پنجم این عدد بازنگری و از 10 میلیون مترمکعب در روز به 34.5 میلیون مترمکعب در روز تغییر یافته است. حال براساس نرخ متوسط سالانه (0.51)، بیشترین (12- درصد) و کمترین (3 درصد) نرخ کاهش گاز سوزانده شده طی سال‌های 89-1384 برای برنامه پنجم خواهیم داشت: الف. در صورتی که گاز سوزانده شده براساس نرخ متوسط افزایش یابد در پایان برنامه میزان گاز سوزانده شده به 39.4 میلیون مترمکعب در روز خواهد رسید که حدود 5.5 برابر بیشتر از هدف برنامه یعنی 6.9 میلیون مترمکعب در روز است یعنی عملکرد منفی در پایان برنامه پنجم توسعه. ب. در صورتی که میزان گاز سوزانده شده براساس حالت خوشبینانه کاهش داشته باشد یعنی با نرخ 12 درصد کاهش یابد آنگاه در پایان برنامه میزان گاز سوزانده شده به 20.26 میلیون مترمکعب در روز خواهد رسید که در مقایسه با هدف برنامه نشان‌دهنده عملکرد منفی است. ج. در صورتی که میزان گاز سوزانده شده براساس حالت بدبینانه افزایش داشته باشد یعنی با نرخ 3 درصد افزایش یابد آنگاه در پایان برنامه میزان گاز سوزانده شده به 44.5 میلیون مترمکعب در روز خواهد رسید که در مقایسه نشان‌دهنده عملکرد منفی است. لذا دستیابی به اهداف تعیین شده شرکت ملی نفت ایران درخصوص کاهش گازهای سوزانده شده دست‌نیافتنی است.     نمودار 11. پیش‌بینی گاز سوزانده شده طی برنامه پنجم بر مبنای عملکرد برنامه چهارم (میلیون مترمکعب در روز)    صادرات گاز طبیعی یکی از استراتژی‌های کشور در زمینه گاز طبیعی، صادرات به کشورهای مختلف است. در برنامه چهارم توسعه هدف صادرات گاز افزایش 17.4 میلیون مترمکعب بوده است در حالی که عملکرد دولت در مورد صادرات گاز طی سال‌های 88-1384 برابر با 9 میلیون مترمکعب در روز بوده است یعنی 51.72 درصد هدف برنامه چهارم محقق شده است. هدف صادرات گاز در برنامه پنجم توسعه افزایش 187.64  میلیون مترمکعب در روز (از 23.26 میلیون مترمکعب در روز در سال 1389 به 210.9 میلیون مترمکعب در  روز در سال 1394) بوده است که 12.2 درصد از این مقدار یعنی 22.94 میلیون مترمکعب می‌بایست در سال 1390 محقق می‌شد ولی عملکرد وزارت نفت در این بخش نشان‌دهنده صادرات 25.96 میلیون مترمکعب در روز بوده است که نسبت به پایان سال 1389 افزایش 2.7 میلیون مترمکعب در روز را نشان می‌دهد یعنی در سال اول برنامه پنجم 11.8 درصد از هدف برنامه (افزایش 22.94 میلیون مترمکعب در  روز) محقق شده است. در برنامه پنجم برای دستیابی به اهداف صادرات گاز طبیعی (210.9 میلیون مترمکعب در روز)، بایستی صادرات با نرخ 55.4 درصد رشد کند که نیازمند برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری جدی، دقیق و همه‌جانبه است. نمودار 12. مقایسه اهداف و عملکرد صادرات گاز طبیعی طی 90-1384 (میلیون مترمکعب در روز)   البته با درنظر گرفتن سناریوهای نرخ متوسط رشد سالانه دوره برنامه چهارم (15.9 درصد)، بالاترین (44 درصد) و پایین‌ترین (1.8 درصد) نرخ رشد، صادرات گاز طبیعی به ترتیب برابر با 48.6، 144 و 21.25 میلیون مترمکعب در روز بوده است که به ترتیب بیانگر تحقق 13.5، 64.34 و 1.07- درصدی اهداف برنامه پنجم خواهد بود. نمودار 13. پیش‌بینی صادرات گاز طبیعی طی برنامه پنجم بر مبنای عملکرد برنامه چهارم (میلیون مترمکعب در روز)    مقایسه عملکرد دولت نهم و دهم با اهداف برنامه‌های چهارم و پنجم توسعه در بخش نفت