به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی "نفت ما"،بازار ارز توافقی یک ساختار جدید در نظام ارزی کشور است که به منظور تسهیل معاملات ارزی و کاهش موانع دسترسی به ارز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این بازار، خریداران و فروشندگان می‌توانند ارز مورد نیاز خود را بر اساس توافق‌های دو جانبه با یکدیگر مبادله کنند. این نوع بازار به دلیل انعطاف‌پذیری بیشتر و عدم وابستگی به نرخ‌های رسمی، به بازارهای آزاد نزدیک‌تر است.
بازار ارز توافقی به‌عنوان یکی از ابزارهای سیاست‌گذاری اقتصادی در ایران، به‌ویژه در زمینه مدیریت ارز و کنترل نرخ ارز، شکل گرفته است. هدف اصلی از ایجاد این بازار فراهم آوردن شرایطی برای مبادلات ارزی با نرخ توافقی و به‌دور از فشارهای ناشی از نرخ‌گذاری‌های دستوری است. این بازار به‌عنوان یک سازوکار مهم، در واقع برای تنظیم و مدیریت تقاضای ارز در کشور، کاهش فاصله میان نرخ رسمی و نرخ بازار آزاد، و همچنین تسهیل دسترسی به ارز برای واردکنندگان، صادرکنندگان و سایر ذینفعان اقتصادی طراحی شده است.
در این بازار، بانک مرکزی و دیگر نهادهای مالی یا ارز فروشنده، ارز را به خریداران می‌فروشند و نرخ ارز در این بازار به‌صورت توافقی میان طرفین معامله تعیین می‌شود. این نرخ معمولاً با نرخ رسمی بانک مرکزی متفاوت است و ممکن است بالاتر یا پایین‌تر از آن باشد. بانک‌ها و صرافی‌های مجاز به عنوان واسطه‌های این بازار عمل می‌کنند، که از طرف دولت مجوز فعالیت دارند.
از اهداف اصلی بازار ارز توافقی می توان به موارد زیر اشاره کرد: 
1- مدیریت تفاوت نرخ ارزهای رسمی و بازار آزاد: یکی از مشکلات اساسی اقتصاد ایران، تفاوت شدید بین نرخ ارز در بازار آزاد و نرخ رسمی است. این تفاوت باعث ایجاد رانت و فساد اقتصادی می‌شود. بازار ارز توافقی تلاش می‌کند تا این شکاف را کاهش دهد و نرخ‌های نزدیک‌تری به نرخ واقعی ارز در بازار ایجاد کند.
2- شفافیت و رقابت در بازار ارز: بازار ارز توافقی به‌دنبال این است که از طریق رقابت بین خریداران و فروشندگان، نرخ‌هایی شفاف‌تر و منطقی‌تر از ارز را تعیین کند. این به نفع تولیدکنندگان، واردکنندگان و صادرکنندگان است که بتوانند با نرخ‌های واقعی‌تر به ارز دسترسی پیدا کنند.
3- دسترسی بهتر به ارز برای بخش‌های مختلف اقتصادی: با توجه به شرایط اقتصادی کشور، برخی از گروه‌ها مانند صادرکنندگان، واردکنندگان و مسافران نیاز به ارز دارند. بازار ارز توافقی این امکان را فراهم می‌آورد که این گروه‌ها بتوانند به‌صورت قانونی و با نرخ توافقی به ارز دسترسی پیدا کنند.
4- کاهش فشار بر بازار ارز آزاد: با ایجاد یک بستر رسمی برای تبادل ارز در بازار توافقی، دولت می‌تواند فشارها و تقاضاهای غیررسمی در بازار آزاد را کاهش دهد و از این طریق ثبات نسبی در نرخ ارز ایجاد کند.
5- کمک به رفع مشکلات اقتصادی ناشی از تحریم‌ها: یکی دیگر از اهداف بازار ارز توافقی، مدیریت و کنترل بهتر منابع ارزی در شرایط تحریم‌ها است. با توجه به محدودیت‌های ارزی موجود، بازار ارز توافقی می‌تواند ابزار مفیدی برای بهینه‌سازی استفاده از منابع ارزی کشور باشد.
مزیت‌های بازار ارز توافقی نسبت به سامانه نیما
انعطاف‌پذیری بیشتر
در بازار ارز توافقی، نرخ‌ها بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شوند و افراد می‌توانند با توافق بر سر قیمت، معاملات خود را انجام دهند. این امر به معنی کاهش تأثیر نرخ‌های ثابت و اداری موجود در سامانه نیما است.
دسترسی بهتر به ارز
مردم و کسب‌وکارها می‌توانند به‌طور مستقیم با یکدیگر تماس بگیرند و نیازهای ارزی خود را برطرف کنند، بدون اینکه وابسته به فرآیندهای بروکراسی پیچیده‌ سامانه نیما باشند.
کاهش ریسک تغییرات نرخ 
با توجه به نرخ توافقی، ریسک نوسانات غیرمترقبه کاهش می‌یابد و افراد می‌توانند برنامه‌ریزی بهتری برای معاملات خود داشته باشند.
شفافیت بیشتر
در بازار توافقی، قیمت واقعی ارز بیشتر در معرض دید عموم قرار می‌گیرد که می‌تواند به کاهش فساد و رانت کمک کند.
 سازوکار بازار توافقی به چه صورت است؟
سازوکار بازار ارز توافقی به یک فرآیند منظم و کارا برای مبادلات ارزی اشاره دارد که به صورت زیر عمل می‌کند:
مرحله اول: عقد قرارداد
در این بازار، خریداران و فروشندگان می‌توانند برای خرید و فروش ارز با یکدیگر توافق کنند. این توافق‌ها می‌توانند شامل مشخصات دقیق مثل حجم معامله، نرخ تبدیل و زمان تحویل ارز باشند.
مرحله دوم: تعیین نرخ توافقی
نرخ ارز در بازار توافقی بر اساس عرضه و تقاضا و منافع طرفین تعیین می‌شود. این نرخ معمولاً منعطف‌تر از نرخ‌های ثابت در بازارهای رسمی است و می‌تواند با توجه به شرایط بازار تغییر کند.
مرحله سوم: پلتفرم‌های آنلاین
بسیاری از بازارهای توافقی از پلتفرم‌های آنلاین برای تسهیل معاملات استفاده می‌کنند.
این پلتفرم‌ها می‌توانند به خریداران و فروشندگان این امکان را بدهند که به‌راحتی با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و نرخ‌های پیشنهادی خود را به اشتراک بگذارند.
 مرحله چهارم: احراز هویت و تأمین مالی
برای جلوگیری از سوءاستفاده و تقلب، معمولاً طرفین معامله باید هویت خود را تأیید کنند و ممکن است نیاز به ایجاد حساب‌های بانکی خاصی برای انجام معاملات داشته باشند.
 مرحله پنجم: انجام و تسویه معاملات
پس از توافق بر سر شرایط، ارز مورد نظر منتقل می‌شود و مبلغ معادل آن نیز به فروشنده پرداخت می‌شود. این فرایند می‌تواند به صورت آنی یا در زمان مشخصی انجام شود، بسته به توافق طرفین.
 مرحله ششم: نظارت و مقررات
اگرچه بازار ارز توافقی دارای انعطاف‌پذیری بالایی است، اما معمولاً تحت نظارت بانک مرکزی یا نهادهای مالی قرار دارد تا اطمینان حاصل شود که تعاملات به‌صورت قانونی و منصفانه انجام می‌شود و از بروز رانت و فساد جلوگیری گردد.
مرحله هفتم: شفاف‌سازی اطلاعات
اطلاعات مربوط به نرخ‌ها و حجم معاملات به‌طور عمومی در دسترس قرار می‌گیرد. این امر به افزایش شفافیت در بازار کمک کرده و می‌تواند به تعیین قیمت واقعی ارز منجر شود.
 چگونه بازار ارز توافقی می‌تواند جلوی رانت را بگیرد؟
یکی از اهداف اصلی در راه اندازی بازار توافقی، کوتاه کردن دست رانتخواران از بازار ارزی کشور است که این مهم با فاکتورهای زیر امکان پذیر خواهد بود.
تخصیص مناسب منابع
با ایجاد رقابت بین خریداران و فروشندگان، بازار ارز توافقی می‌تواند به تخصیص بهتر منابع و جلوگیری از تخصیص‌های غیرشفاف کمک کند.
 کاهش تفاوت قیمت‌های رسمی و بازار آزاد
با ایجاد یک قیمت واقعی در بازار ارز، احتمال وجود رانت و تفاوت‌های عمده قیمتی کاهش می‌یابد. این امر به معنی از بین رفتن انگیزه‌های خاص برای سوءاستفاده از ظرفیت‌های ارزی کشور است.
 افزایش شفافیت
توافقات در این بازار به‌طور عمومی انجام می‌شود و اطلاعات بیشتر و بهتری از نرخ‌ها و معاملات بین طرفین در دسترس است، که می‌تواند نظارت و کنترل را تسهیل کند.
 کاهش دلالی
با حذف مراحل اضافی، بازار ارز توافقی می‌تواند دلالان را حذف کرده و مصرف‌کنندگان واقعی را مستقیماً به منابع ارزی متصل کند. این امر به کاهش هزینه‌های اضافی و افزایش کارایی در بازار کمک می‌کند. این ویژگی‌ها به طور کلی می‌تواند به ایجاد یک بازار ارز کارآمدتر، شفاف‌تر و عادلانه‌تر منجر شود.
 مزایای بازار ارز توافقی برای صنایعی همچون پتروشیمی و پالایشگاه ها چی می تواند باشد؟
همانطور که اشاره شد بازار ارز توافقی به عنوان یک مکانیزم برای معاملات ارز با قیمتی نزدیک به بازار غیررسمی، می‌تواند چندین مزیت برای صنایعی همچون پتروشیمی و پالایشگاه‌ها داشته باشد:
1- دسترسی به ارز با نرخ واقعی‌تر: 
این بازار می‌تواند به صنایع امکان دهد تا ارز‌های مورد نیاز خود را با نرخ‌های نزدیک به نرخ بازار آزاد تهیه کنند، که می‌تواند باعث صرفه‌جویی در هزینه‌های ارزی و افزایش سودآوری شود.
2- کاهش ریسک نوسانات ارزی:
دسترسی به یک بازار با نرخ‌های قابل پیش‌بینی‌تر و پایدارتر می‌تواند به کاهش ریسک‌های ناشی از نوسانات شدید نرخ ارز کمک کند.
3- بهبود برنامه‌ریزی مالی:
ثبات بیشتر در دسترسی به ارز و نرخ‌های تبدیل پیش‌بینی‌پذیرتر به این صنایع کمک می‌کند تا برنامه‌های مالی و بودجه‌بندی خود را با دقت بیشتری انجام دهند.
4- تشویق سرمایه‌گذاری خارجی:  
وجود یک بازار ارز که نرخ‌های منطقی‌تر و شفاف‌تری ارائه می‌دهد، می‌تواند در جذب سرمایه‌گذاری خارجی مؤثر باشد، زیرا سرمایه‌گذاران خارجی معمولاً از نوسانات شدید نرخ ارز هراس دارند.
5- کاهش فشار بر بودجه‌های ارزی:  
این بازار می‌تواند فشار از روی بودجه‌های ارزی شرکت‌ها را کاهش دهد زیرا امکان تهیه ارز از مسیرهای رقابتی‌تر و با نرخ‌های واقعی‌تر را فراهم می‌کند.
6- افزایش رقابت‌پذیری: 
بهبود دسترسی و مدیریت هزینه‌های ارزی می‌تواند محصولات پتروشیمی و پالایشگاهی را در بازارهای بین‌المللی رقابت‌پذیرتر کند.
در نهایت این مزایا به طور کلی می‌تواند به بهبود عملکرد مالی و عملیاتی صنایع پتروشیمی و پالایشگاهی کمک کرده و در نهایت به توسعه پایدار اقتصادی منجر شود.
در نتیجه اینکه سازوکار بازار ارز توافقی با فراهم آوردن بستر مناسب برای مبادلات ارزی، کمک می‌کند تا مشکلات موجود در بازارهای رسمی را کاهش دهد و به ایجاد بازار ارزی کارآمدتر و شفاف‌تر منجر شود. این بازار می‌تواند به خصوص در شرایط اقتصادی متغیر و فشارهای ارزی، راه‌حلی مؤثر باشد.
همچنین به اذعان کارشناسان بازار ارز توافقی یکی از ابزارهای مهم برای کاهش نوسانات بازار ارز و تسهیل دسترسی به ارز برای بخش‌های مختلف اقتصادی است. این بازار می‌تواند به ایجاد رقابت سالم و شفافیت در بازار ارز کمک کند و در نهایت باعث بهبود وضعیت اقتصادی و تجاری کشور شود.
این مدل، در کنار سیاست‌های دیگر اقتصادی، به‌ویژه در شرایط تحریم، می‌تواند به افزایش ثبات اقتصادی و کاهش ریسک‌های اقتصادی کمک کند.