رویدادهای چندماهه اخیر عراق اعم از اختلاف در تشکیل و اعلام دولت ملی، اشغال مناطق شمالی عراق توسط داعش و کنترل خط لوله کرکوک جیحان توسط این گروه تروریستی که تصرف کرکوک توسط پیشمرگه‌های کرد را به دنبال داشت، منجر به اقداماتی توسط حکومت اقلیم کردستان عراق شد که باعث پیچیده تر شدن ژئوپلتیک و شطرنج انرژی شمال عراق شده است.

به گزارش نفت ما ،مهمترین این اقدامات عبارتند از: استخراج نفت کردستان عراق توسط ترکیه و افزایش صادرات نفت این منطقه از طریق ترکیه و حتی صادرات نفت کرکوک توسط اقلیم کردستان(به آمریکا و اسرائیل) با 13 دلار زیر قیمت پایه به گونه‌ای که از 22 می‌تا 22 آگوست 5/6 میلیون بشکه صادر شده و 170 میلیون دلار عایدات نصیب کردستان عراق شده است. تونی هایوارد رییس اجرایی گنل انرژی که یک شرکت مشترک انگلیسی– ترکیه‌ای فعال در کردستان عراق است در 9 سپتامبر اعلام کرد: این شرکت در حال افزایش تولید در کردستان عراق است که در حال حاضر در دو میدان این منطقه روزانه 250 هزار بشکه در روز است. اولین محموله گاز کردستان عراق در زمستان 2017 به میزان 4 میلیارد متر مکعب در سال صادر خواهد شد و تا سال 2020 میلادی به 10 میلیارد متر مکعب خواهد رسید.   به گزارش نفت ما ،تانر ییلدیز وزیر انرژی ترکیه نیز گفته است که صادرات نفت منطقه کردستان عراق از بندر جیحان از ماه می‌تاکنون به 10 میلیون بشکه رسیده است. میزان صادرات نفت از شمال عراق به ترکیه به 180 هزار بشکه در روز افزایش یافته است. قرار است جریان نفت در این خط لوله به زودی به 200 هزار بشکه در روز برسد. برابر گزارش مجله بین‌المللی نفت و گاز (Oil and Gas Journal )، با توجه به اینکه میزان منابع نفتی دولت اقلیم حکایت از سهم 50 درصدی میزان منابع نفتی کشف شده عراق در دولت اقلیم کردستان دارد، می‌توان گفت که دولت اقلیم کردستان دارای 5 درصد کل ذخایر نفتی جهان است. با توجه به نوپا بودن دولت اقلیم کردستان، به نظر می‌رسد که منابع نفتی بیشتری در منطقه موجود باشد تا جایی که می‌شود حدس زد بیشتر از 90 درصد از حوزه‌های نفتی دولت اقلیم کردستان کشف نشده اند. حکومت اقلیم کردستان به دنبال ساخت خط لوله خود برای صادرات نفت خام به طور مستقیم و از طریق ترکیه است که سیستم خط لوله صادرات ملی دولت مرکزی عراق را عملا دور می‌زند. علاوه بر خط لوله کرکوک-جیحان (عراق-ترکیه)، خط لوله دوم نفت اقلیم کردستان نیز در حال ساخت است و خط لوله کرکوک-بانیاس در غرب عراق که به سوریه می‌رود ولی فعلا به دلیل شرایط امنیت سوریه استفاده نمی‌شود. ذخایر اثبات شده گاز طبیعی عراق بالغ بر 112 تریلیون فوت مکعب ( حدود 172/3 تریلیون متر مکعب) گزارش شده است که این کشور را در رده دوازدهم در بین کشورهای دارای بزرگترین ذخایر گاز طبیعی جهان قرار می‌دهد. گاز طبیعی اقلیم کردستان برای صادر شدن به بازارهای جهانی باید راه درازی را بپیماید اما این مساله در مورد نفت صادق نیست. به گزارش نفت ما ،بیش از 60 درصد از این ذخایر در جنوب عراق قرار گرفته است و سه چهارم از منابع گاز طبیعی عراق را گازهای طبیعی همراه نفت تشکیل می‌دهد. اکثریت گاز طبیعی غیر همراه نفت عراق در میادین مختلفی در شمال این کشور متمرکز شده است که از جمله این میادین می‌توان به اجیل، بایحسن، جمبور، کرمر، الاحمر، القاعده، منصوریه، خاشم و جمجمال اشاره کرد.   حکومت اقلیم کردستان روشهای جدیدی برای دور زدن بغداد و صادرات مستقل نفت به کار گرفته و هم اکنون تعدادی از نفتکش‌های کوچکتر و همچنین نفتکش‌های 1میلیون بشکه‌ای خود را برای دور زدن تلاش‌های بغداد برای جلوگیری از فروش‌ این محموله‌ها به کار گرفته است. این صادرات جدید عصبانیت بغداد را که حق کردستان را برای صادرات مستقل نفت به رسمیت نمی‌شناسد، بیشتر خواهد کرد. صادرات 10میلیون بشکه نفت بسیار بالاتر از مقدار گزارش شده قبلی است. تلاش‌های دائم بغداد برای جلوگیری از فروش نفت برخی مشتریان را منصرف کرده است، اگرچه تعداد محموله‌هایی که تاکنون مشتری پیدا کرده رو به افزایش است. دولت کردستان عراق در ماه مه صادرات نفت را از طریق خط لوله مستقل خود آغاز کرد. کرد‌ها مدعی حق فروش نفت تحت قانون اساسی عراق هستند. درآمد نفتی برای کردستان عراق به ویژه پس از پیشروی‌های داعش به سمت اربیل بیش از پیش اهمیت پیدا کرده است. منطقه "اقلیم کردستان"، منطقه‌ای فدرالی در شمال عراق است که به وسیله دولت منطقه‌ای کردستان (حکومت اقلیم کردستان) اداره می‌شود. حکومت اقلیم کردستان و دولت مرکزی عراق در مسائل مربوط به حاکمیت همواره با اختلافاتی روبه‌رو بوده‌اند که به درگیری‌های بین طرفین دامن زده است؛ اختلافاتی که نفت باعث تشدید آن شده است. منابع غنی نفتی کردستان با برآوردی حدود 45میلیارد توجه شرکت‌های بزرگ نفتی را به خود جلب کرده است. ذخیره نفت‌خام اقلیم کردستان با ذخیره نفت‌خام در لیبی و گاز طبیعی اقلیم نیز با ذخیره گاز کشور قزاقستان برابری می‌کند. منابع نفتی این منطقه به‌قدری غنی است که کارشناسان، نفت اقلیم کردستان را به اقیانوس تشبیه کرده‌اند، به طوری که هم‌اکنون میدان نفتی شیخان به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین میدان‌های نفتی کشف‌شده جهان در خشکی ظرف 20سال گذشته توصیف می‌شود. میزان ذخایر نفت خام موجود در میدان نفتی شیخان 14میلیارد بشکه ارزیابی شده است. عظمتی که منابع رسمی عراق نیز بر آن صحه گذاشته‌اند، تا آنجا که وزارت نفت عراق تصریح کرده ذخیره نفت در عراق در حال حاضر به 150میلیارد بشکه رسیده‌ که این میزان 11درصد ذخیره نفت در کل جهان است و ذخیره نفت اقلیم کردستان عراق نیز 50 درصد ذخایر کشف شده عراق و 5 ‌درصد ذخیره کل جهان را شامل می‌شود. پس از امضای توافقنامه کشف نفت میان اکسون موبیل و اقلیم کردستان عراق در ژانویه 2013 که مخالفت بغداد را برانگیخت، دولت مرکزی عراق به این شرکت اعلام کرد که باید میان دو گزینه لغو قرارداد با منطقه کردنشین و ماندن در عراق یا کناره گیری کامل از میدان قرنه غربی-1، یکی را انتخاب کند که اخیرا با تصرف کرکوک توسط اقلیم کردستان، تنش بالا گرفت. در حال حاضر در اقلیم کردستان شرکت‌هایی مانند اکسون‌موبیل، شورون آمریکا، توتال فرانسه،گاز پروم و باشنفت روسیه، وسترن زاگرس کانادا، پترو چاینا و پتروناس و پریمیر اویل بریتانیا فعالیت دارند و مسوول کشف و استخراج نفت در اقلیم کردستان هستند. دو شرکت بزرگ ترکیه نیز در اقلیم کردستان عراق در این حوزه فعال هستند. گرهارد رویس، مدیرعامل شرکت او ام وی اتریش اخیرا اعلام کرد که این شرکت کارکنان خود را از اقلیم کردستان عراق خارج کرده و به جمع دیگر شرکتهای نفتی خواهان دوری از خشونتها در این منطقه پیوسته است. وی ادعا کرد که شرکتش توانسته است در منطقه کردستان عراق یک کشف گازی را پیش خرید کند اما هم اکنون این ذخیره گازی فعال نیست و همه کارکنانی که در این منطقه مشغول به فعالیت بوده اند، آنجا را ترک کرده اند. اگر این سطح کلان از سرمایه‌گذاری‌های خارجی موجب شود کردستان تا سال 2019، به هدف تولید 2میلیون ‌بشکه در روز دست یابد و با فرض اینکه قیمت هر بشکه نفت در سال 2019 چیزی حدود 100 دلار باشد، آنگاه درآمدهای اقلیم کردستان به رقم 76 میلیارد ‌دلار خواهد رسید که شش ‌برابر بیشتر از بودجه‌ای است که در حال حاضر از بغداد دریافت می‌کند. اما اقلیم کردستان در مسیر تحقق این هدف با مانع بزرگی روبه‌روست و آن چیزی نیست جز محصور بودن در خشکی. در واقع با وجود اینکه دولت عراق دسترسی مستقیم به خلیج ‌فارس دارد، اما این موقعیت برای اقلیم کردستان چندان مفید و کارآمد نخواهد بود زیرا اختلافات نفتی بین دولت مرکزی عراق و اقلیم کردستان عراق سالهاست که ادامه دارد. مشکلات دو طرف، از جمله بر سر کنترل میادین نفتی، مرزهای اقلیم کردستان و سهم هر طرف از درآمدهای نفتی است. دولت اقلیم کردستان عراق ادعا می‌کند بر اساس قانون اساسی فدرال عراق، حق بهره‌برداری و صدور نفت این منطقه، به این دولت تعلق دارد. به طور کلی، وزارت نفت عراق اصرار دارد تمام قراردادهای هیدروکربنی در گستره سرزمینی عراق باید به وسیله دولت ملی این کشور امضا شود و تمام نفت تولیدشده در منطقه حکومت اقلیم کردستان از طریق سازمان دولتی بازاریابی نفت عراق (SOMO)، به‌عنوان بازوی صادراتی نفت این کشور حمل‌ونقل شود. طبق قانون اساسی عراق در صورتی که صادرات روزانه نفت از اقلیم کردستان بیشتر از 100 هزار بشکه در روز باشد درآمد آن بین دولت اقلیم کردستان و دولت مرکزی عراق تقسیم خواهد شد اما اگر صادرات کمتر از100 هزار بشکه باشد سهم کردستان عراق کمتر خواهد بود. این در حالیست که حکومت اقلیم کردستان، در سال 2007، قانون هیدروکربن‌های خود را در غیاب یک قانون ملی حاکم بر سرمایه‌گذاری در حوزه نفت و گاز عراق، به تصویب رسانده است. در نهایت مجموع این موارد موجب شده اقلیم کردستان به دنبال راه دیگری برای صادرکردن ذخایر انرژی خود به بازار‌های جهانی باشد و آن راه به غیر از مسیر همسایگان امکان‌پذیر نیست. در بین همسایگان کردستان عراق، سوریه به علت جنگ داخلی و رابطه تیره و تار با این اقلیم گزینه مطلوبی نیست. ایران نیز به جهت محصور ماندن در حجم عظیم تحریم‌های بین‌المللی به هیچ‌وجه گزینه عملیاتی نیست و فقط گزینه همسایه شمالی یعنی ترکیه باقی می‌ماند؛ گزینه‌ای که شاید خیلی از تحلیلگران مدعی بودند با توجه به بحران و کینه‌های تاریخی بین کردها و ترک‌ها عملی نباشد اما قرن بیست‌و‌یکم در این مورد نیز ثابت کرد در نبرد بین تجارت و حیثیت، این تجارت است که پیروز از میدان نبرد به بیرون می‌آید، به طوری که هم اکنون صادرات نفت و گاز اقلیم از طریق ترکیه بخش عمده‌ای از فاز اجرایی و عملیاتی خود را پشت سر گذاشته و این زمینه فراهم شده است با صادرات گاز کردستان در سطح کلان به ترکیه و سپس از طریق ترکیه به اروپا، اقلیم کردستان به بازیگری بزرگ در عرصه انرژی جهان تبدیل شود. "مسعود بارزانی" رئیس حکومت اقلیم کردستان اعلام کرده صادرات نفت خام از اقلیم کردستان می‌تواند تا سال 2019 به 2میلیون ‌بشکه در روز افزایش پیدا کند؛ مجموع اظهارات و برآوردهایی که حکایت از طرح‌های بلندپروازانه حکومت اقلیم کردستان برای صادرات نفت‌خام منطقه خود دارد؛ بلندپروازی‌ای که خوش‌خیالی محض نیست و دولت اقلیم کردستان سرسختانه به دنبال عملیاتی‌کردن آن است، به طوری که خط اول انتقال نفت اقلیم کردستان تقریبا به اتمام رسیده و به خط لوله موجود کرکوک- جیحان متصل می‌شود. این خط لوله که ظرفیت انتقال 6/1میلیون‌بشکه نفت را دارد، در حال حاضر فقط بخشی از ظرفیت آن برای انتقال نفت عراق به بندر جیحان استفاده می‌شود و می‌تواند تا روزانه700 هزاربشکه نفت خام اقلیم کردستان را نیز وارد بازارهای جهان کند. از سوی دیگر اخبار منابع رسمی حاکی از آن است که حکومت اقلیم کردستان در تلاش است قرارداد چند میلیارد دلاری احداث خط لوله انتقال نفت و گاز را با ترکیه منعقد کرده که بر اساس آن، بخشی از نفت و گاز خود را به ترکیه و سپس از طریق ترکیه به بازارهای جهان صادر کند. در این صورت اقلیم کردستان می‌تواند روزانه 2میلیون‌ بشکه نفت خام و 10میلیون‌مترمکعب گاز به ترکیه و بازارهای دیگر جهان انتقال دهد. این خط لوله در دست مذاکره که خط لوله دوم نفت اقلیم کردستان به ترکیه محسوب می‌شود برای انتقال نفت سنگین جنوب این منطقه مورد نظر قرار گرفته است؛ چراکه مخلوط‌کردن آن با نفت سبک میدان‌های تق‌تق و تاوکه کیفیت هر دو را تنزل می‌دهد. از سوی دیگر، این دادوستدهای نفتی، آنکارا را ترغیب کرده بخش بیشتری از نیاز خود به گاز را از طریق اقلیم کردستان فراهم کند، به طوری که شرکت بوتاش ترکیه که نقش اصلی را در احداث خط لوله دوم دارد، دراظهارنظر‌های خود به نقل از دولت ترکیه اعلام کرده دولت ترکیه در نظر دارد روزانه 10میلیون‌ متر مکعب گاز اقلیم کردستان را به قیمتی بسیار نازل‌تر از گاز ایران و جمهوری آذربایجان از این منطقه وارد کند.   اقلیم کردستان عراق، رقیب کشورهای نفتخیز قرار گرفتن دولت اقلیم کردستان در قلب خاورمیانه، موقعیت ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک ویژه‌ای به آن بخشیده است. درک این موضوع و موقعیت از جانب سیاستمداران این واحد سیاسی جایگاه آن را در سیاست بین الملل ارتقا داده و وزن ژئوپلیتیک قابل ملاحظه‌ای به آن خواهد بخشید. این اقلیم با جمعیتی حدود6 میلیون نفر درصدد است پایه‌های رشد اقتصادی خود را با تکیه بر منابع انرژی استوار کند. با این حال حوزه انرژی اقلیم مورد نظر با چالش‌های قابل توجهی مواجه است: 1- ضعف در ایجاد زیر ساخت هایی برای توسعه اقلیم و تمرکز بیش از حد مسوولین و حتی دولت عراق بر مسائل سیاسی،2- ارزان فروشی نفت این منطقه به گونه‌ای که هنوز تکلیف درآمدهای نفتی این منطقه به طور کامل و براساس اجماع دولت مرکزی و اقلیم کردستان مشخص نیست و هریک از طرفین تلاش دارند تا کنترل فروش و درآمد حاصل از منابع انرژی این منطقه را به دست گیرند.3- اختلاف دولت مرکزی و اقلیم کردستان بر سر کرکوک و منابع نفتی فوق العاده آن که سرمایه‌گذاری‌ها، توسعه و پیشرفت در استان کرکوک را به تعویق انداخته است. به هر ترتیب نباید فراموش کرد که وضعیت کنونی به سود هیچ یک از طرفین نیست و حتی کردها نیز از توافق با دولت مرکزی و برطرف شدن مناقشات و اختلافات فعلی بیشتر منتفع خواهند شد. 17درصد از کل بودجه فدرال (همان طور که در قانون اساسی عراق هم تصریح شده) نسبت به حجم صادرات کنونی نفت اقلیم، به مراتب سود بیشتری را نصیب کردستان عراق می‌کند. هرچند بی شک با افزایش ظرفیت صادرات، این کفه به سمت کردها سنگینی خواهد کرد اما آن چه در عمل رخ می‌دهد، این است که کردها به جای بغداد به آنکارا وابسته و متکی خواهند شد. از سوی دیگر، ترکیه بارها ثابت کرده است که نمی تواند شریک تجاری چندان مطمئنی برای کردها باشد و رفتار حاکمیت ترکیه با کردهای خود را می‌توان گواهی بر این مدعی دانست.   به گزارش نفت ما ،اقلیم کردستان در هر صورت جزئی از کشور عراق است و کشور عراق نیز جایگاه ویژه‌ای در رابطه با ژئوپلیتیک انرژی دارد. آینده این اقلیم به هر شکلی، در سایه همکاری با دولت مرکزی و از میان بردن هرگونه وابستگی‌های سیاسی و اقتصادی رقم می‌خورد. چشم انداز نشان می‌دهد که اقلیم کردستان عراق، به رقیب نفتی آینده ایران تبدیل خواهد شد. از این‌روست که مقامات نفتی کشور نباید بی‌توجه و غافل از تحولات حوزه انرژی اقلیم کردستان باشند، زیرا توسعه گسترده اقلیم در این حوزه ممکن است بازار انرژی ایران را در ترکیه به تنگنا آورد، هرچند ترکیه تا زمانی که با این شتاب در مسیر توسعه صنعتی قدم برمی‌دارد نیازش به انرژی و واردات آن افزوده خواهد شد، اما وجود رقیبی همچون اقلیم برای ایران اگر هم بازار ایران را به تنگنا درنیاورد، قدرت چانه‌زنی ایران را در مسیر تعیین قیمت و ارزش انرژی صادراتی تخفیف خواهد داد. از سوی دیگر تحولات عرصه اروپای شرقی و بحران اوکراین فرصت مطلوبی را برای دارندگان انرژی در خاورمیانه فراهم آورده تا دغدغه کشورهای غربی برای کاهش وابستگی به انرژی روسیه را کاهش دهند و ارزهای نفتی و گازی اروپایی‌ها را وارد خزانه خود کنند؛ فرصتی که به طور ذاتی نیل به آن برای ایران همچنان در‌گیر تحریم‌های عظیم نفتی و گازی، چندان آسان و سهل نیست چه برسد به ظهور اقلیم کردستان به‌عنوان رقیبی جدید که به‌دنبال صادرات انرژی از همان مسیر مطلوب ایران یعنی ترکیه به غرب است که یک مزیت عمده هم نسبت به ایران دارد؛ مزیتی که نزدیکی و همجواری بیشتر منابع و ذخایر انرژی اقلیم با ترکیه نسبت به ایران است که ذخایر و منابع انرژی آن در جنوب کشور قرار دارد. شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی برای استقلال کردستان مساعد نیست و بنظر می‌رسد که هدف بارزانی و اقلیم کردستان، اجرای بی کم و کاست خودمختاری و کسب همه حقوق اقتصادی و سیاسی است که این خودمختاری به همراه دارد. با توجه به اینکه کردستان عراق تبدیل به بازیگری عظیم در حوزه انرژی خواهد شد پیامدهای ژئوپلتیک بسیاری برای خاورمیانه دارد و روزانه 2میلیون بشکه نفت خام و 10میلیون متر مکعب گاز اقلیم کردستان به ترکیه و بازارهای جهان انتقال خواهد یافت.