نفت ما - حذف ایران از نقشه صادرات گاز به اروپا

مراسم افتتاح خط لوله گاز طبیعی ترک استریمTurk stream که گاز طبیعی روسیه را به ترکیه و از طریق ترکیه به اروپا ترانزیت خواهد کرد، در 8 ژانویه طی مراسمی در استانبول برگزار شد. در مراسم افتتاحیه رجب طیب اردوغان رئیس‌ جمهور ترکیه، ولادیمیر پوتین رئیس ‌جمهور روسیه، الکساندر ووچیچ رئیس ‌جمهور صربستان و بویکو بوریسو نخست‌ وزیر بلغارستان و نمایندگان ارشد کشورهای مختلف حضور داشتند.

به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی " نفت ما " ، روند ساخت خط لوله ترک استریم که از دو خط هر کدام به طول 935 تشکیل شده و از شهر آناپای روسیه تا " Kıyıköy " در کرکلارالی ترکیه امتداد می یابد، در 31 دسامبر سال 2019 به پایان رسید و آماده بهره برداری بود. در پروژه ترک استریم که هر خط لوله آن از ظرفیت انتقال سالانه 31.5 میلیارد متر مکعب گاز بر خوردار است، اولین خط لوله با ظرفیت انتقال سالانه 15.75 میلیارد متر مکعب ، انتقال گاز به ترکیه را تامین خواهد کرد و از طریق دومین خط لوله با همان ظرفیت گاز روسیه به اروپا منتقل خواهد شد.

پیشتر خط لوله تاناپ TANAP که گاز طبیعی جمهوری آذربایجان را از طریق ترکیه به اروپا منتقل می کند طی مراسمی در 30 نوامبر 2019 ، افتتاح شد. ظرفیت اولیه خط لوله تاناپ انتقال 16میلیارد مترمکعب گاز در سال است که 6 میلیارد مترمکعب آن به ترکیه و بقیه به اروپا انتقال می‌باید.

«فاتح دونمز»، وزیر انرژی و منابع طبیعی ترکیه گفته است: "دیگر مشکل امنیت عرضه گاز طبیعی برای ترکیه از میان رفته است."

آمریکا نیز در واکنش به نگرانی از کاهش وابستگی اروپا به آمریکا، پروژه های ترک استریم و نورد استریم 2 را تحریم کرده است.

باید توجه داشت در حالی قرارداد صادرات گاز ایران به ترکیه در چندسال آینده به پایان می رسد، نه تنها ایران تلاشی برای افزایش حجم صادرات گاز خود به ترکیه نکرده است بلکه با افتتاح خط لوله تاناپ و ترک استریم ، عملا تمدید قرارداد فعلی صادرات گاز نیز بعید به نظر می ‌رسد.

ترکیه بر اساس سیاست تنوع بخشی به سبد گازی خود، علاوه بر ایران از کشورهای روسیه و آذربایجان نیز گاز وارد می کند. روسیه به عنوان بزرگترین صادرکننده گاز به ترکیه حدود 50 درصد نیاز گاز طبیعی این کشور را از طریق خط لوله تأمین می کند و بعد از آن ایران با 16 درصد و آذربایجان با 10 درصد، قرار دارند.

در بخش LNG نیز قطر، الجزایر و آمریکا مهم‌ترین صادرکنندگان گاز به کشور ترکیه طی چند سال گذشته بوده اند.

در حالی وزیر نفت در نقشه راه خود از افزایش 100 میلیون متر مکعبی گاز در روز، خبر داده به گونه ای که تولید گاز در سال 2021 به 1.3 میلیارد متر مکعب در روز رسیده و کشورهای همسایه به عنوان مقاصد صادراتی با صادرات گاز از سالانه ۱۰ میلیارد مترمکعب کنونی به ۴۰ میلیارد متر مکعب در سال، در چشم انداز 2021 هدف گذاری شده است. که رقبا گوی سبقت را از ایران گرفته اند. در همین راستا، پروژه ایران ال ان جی نیز به خاطر برقراری دوباره تحریمها همچنان در محاق قرار گرفته است.

ایران با 34 تریلیون متر مکعب، دارنده بیشترین ذخایر گاز طبیعی جهان، با 8 درصد تولید جهانی، سومین تولید کننده بزرگ گاز طبیعی در جهان است، اما تنها 1 درصد تجارت جهانی گاز آنهم تنها از طریق خط لوله را به خود اختصاص داده است.

بر اساس آمارهای غیر رسمی، میزان فلرینگ ایران هم اکنون 16.4 میلیارد متر مکعب در سال است. آمار رسمی می گوید حدود 33 میلیون متر مکعب گاز در روز سوزانده می شود، که معادل 120 درصد ظرفیت تولید یک فاز استاندارد از میدان گازی پارس جنوبی است.

اگرچه صادرات گاز ایران به ترکیه، عراق، عمان، و ارمنستان، تا سال 2021، ممکن است به 100 میلیون متر مکعب در روز برسد، اما گسترش بیشتر ظرفیت صادرات، غیر ممکن به نظر می رسد. در بازار داخلی، بزرگترین رشد در تقاضای گاز طبیعی در صنایع پتروشیمی و سایر صنایع و بخش تولید نیروی برق، خواهد بود. ایران با توجه به رشد تقاضای بالای خود و پایین بودن قیمت گاز در اروپا، نمی تواند سود مناسبی از فروش گاز خود ببرد، فلذا مجبور است بازار گاز اروپا را از دست بدهد.

اگر پروژه تاپی را هم در نظر بگیریم، ایران عملاً نتوانسته از فرصت ژئوپلتیک و ژئواکونومیک خود استفاده کند. باید توجه داشت که بی نصیب بودن ایران از بازار جهانی گاز، فقط با افزایش تولید به دست نمی آید بلکه مسائل فنی و حقوقی نیز دخیل است. تحریمهای ایران باعث شده تا در جذب سرمایه و فناوری محروم بماند و نتواند پتانسیل خود را به عنوان یک تولیدکننده و صادرکننده عمده گاز به بالفعل تبدیل کند. در کنار آن، نوع رویکرد و مدیریت حاکم بر صادرات گاز را هم باید افزود که مانع از جذب مشتریان گازی شده است.

صادرات گاز ایران به ترکیه همواره با مشکلات عدیده ای روبرو بوده؛ قیمت و کیفیت گاز وارداتی بارها مورد مناقشه طرفین بوده است. به همین دلیل این کشور بارها به بهانه قیمت بالای گاز ایران نسبت به روسیه و آذربایجان، به دیوان بین المللی شکایت کرده و در یک مورد نیز حتی از ایران تخفیف دریافت کرده است.

کاهش وابستگی به گاز ایران این امکان را به ترکیه می دهد که در تمدید قرارداد خود در آینده و یا قرارداد افزایش واردات، گاز را با قیمت کمتری وارد کند. این یعنی عملا قدرت چانه زنی ترکیه در معاملات گازی بالا خواهد رفت و عملا گاز ایران نقش قابل توجهی در سیاست‌ انرژی ترکیه نخواهد داشت و به راحتی قابل حذف و تحریم خواهد بود. با وجود آن که ایران با داشتن 18 درصد از منابع گازی جهان بعد از روسیه در جایگاه دوم قرار دارد، اما به علت نداشتن برنامه ای منسجم برای صادرات گاز به کشورهای هم جوار عملا تا چند سال آینده، از بازار گاز جهانی حذف خواهد شد و عملا بازیگری منفعل در بازار گاز در اختیار سایر بازیگران همچون بازار نفت خواهد بود.

مضافا باید تاکید کرد در حالی که یک شرکت ترکیه ای امتیاز ترانزیت 50 سال صادرات گاز ایران به اروپا توانسته بود از دولت ترکیه به دست بیاورد، ولی زنگنه به دلایل واهی اعلام کرده است "تا زمانی که وزیر نفت است این پروژه سر نخواهد گرفت". موضوعی که انتقاد نمایندگان مجلس را نیز در برداشته است. لذا باید متذکر شد که قدرت ایران بیشتر در گاز نهفته است تا نفت و با توجه به نیاز روزافزون جهان به انرژی پاک، گاز طبیعی اهمیت مضاعفی پیدا کرده است و صادرات گاز باعث افزایش قدرت ملی کشور می شود ولی کارنامه زنگنه در زمینه صادرات گاز تقریباً هیچ است. به عنوان نمونه نافرجامی قرارداد کرسنت، قرارداد خط لوله صلح و قرارداد افزایش صاردات به ترکیه قابل ذکر است.

در صورت حضور و مشارکت ایران در ترتیبات انرژی منطقه ای به ویژه صادرات گاز به اروپا، موجب می شد ایران به صورت عملی با موضوع مهم و استراتژیک «امنیت انرژی اروپا» پیوند بخورد و در جایگاه یکی از منابع مهم تامین انرژی اروپا قرار گیرد. در چنین شرایطی، تحریم اقتصادی ایران به ویژه در بخش انرژی برای اتحادیه اروپایی و ایالات متحده آمریکا، آسان و کم هزینه نمی شد.