هوای بسیار آلوده و محیط زیستی نابسامان که محصول سالها ندانم کاری و اهمال کاری مدیران و سیاستگذارانی است که بدون در نظر گرفتن پیوست زیست محیطی طرحهای صنعتی در استان تنها به فکر تولید روز افزون نفت و گاز و پر کردن خزانه کشور بوده اند. تنها راهکار عملی مقابله با آلودگی آب، هوا، خاک و ... در استانی که جور اقتصاد نفتی رانتی را می کشد، ضرورت اجرای پیوست زیست محیطی و پیوست سلامت طرحهای صنعت نفت خوزستان است.
به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی " نفت ما " ، شاید آن هنگام که "ویلیام ناکسی دارسی"، میلیونر استرالیایی اولین چاه نفتی خوزستان را در روز پنجم خرداد 1287 شمسی (1908 م) کشف کرده و بدینگونه ثابت نمود که در ایران می توان به مقادیر بسیار زیادی از نفت و گاز دسترسی یافت، هیچ کس به اندازه مردم خوزستان از رسیدن به چنین دستاوردی خوشحال و شادمان نشده باشند. دستاوردی که نشان از ثروت و برکت و فراوانی را برای مردمی داشت که همواره در حفظ کیان میهن از جان و مال خویش دریغی نداشته و عاشقانه برای پاسداشت این آب و خاک خونها داده بودند.
اما اکنون که درست 108 سال و 9 ماه از کشف نخستین چاههای نفت در مسجد سلیمان خوزستان می گذرد، در سیمای مردم این دیار هیچ نشانی از شادمانی، ثروت، فراوانی، رفاه، آسایش و امنیت و حتی سلامتی نمی توان یافت. نفتی که قرار بود نان را بر سر سفرهای این مردم مظلوم و محجوب بیاورد در گذرگاه زمان نه تنها نانی نیاورد که جانها گرفت و چه بسیار از مردمی که در آزمون و خطاهای عرصه مدیریتی نفت سلامتی خود را از دست داده و در سکوت مرگبار متولیان امر به خاک سپرده شده اند. خاستگاه عظیم اقتصاد تک محصولی نفتی ایران، در استان خوزستان قرار دارد، استانی که این روزها اصلا حال خوشی ندارد.
هوای بسیار آلوده و محیط زیستی نابسامان که محصول سالها ندانم کاری و اهمال کاری مدیران و سیاستگذارانی است که بدون در نظر گرفتن پیوست زیست محیطی طرحهای صنعتی در استان تنها به فکر تولید روز افزون نفت و گاز و پر کردن خزانه دولت بوده اند و هرگز با خود نیندیشیده اند که بهای این بی مسوولیتی ها و بی تفاوتی های آنها به قیمت جان مردمی تمام می شود که در طول تاریخ ایران زمین همواره مایه مباهات این سرزمین بوده و عاشقان پاک باز این مملکتند. حال آنکه اگر از آغاز هر پروژه صنعتی همزمان پیوست زیست محیطی آن لحاظ می شد اکنون ما شاهد این عمق از فجایع زیست محیطی در خوزستان نبوده و کاسه چه کنم چه کنم را در دست نداشتیم.
به هرحال در این سالهای اخیر چنان بر میزان آلودگیهای ناشی از صنایع نفت و گاز و پتروشیمی در خوزستان افزوده شده که دیگر جایی برای مخفی کاری باقی نمانده است تا آن حد که احمدرضا لاهیجان زاده، مدیر کل حفاظت محیط زیست خوزستان نسبت به تشدید آلودگی گازهای سمی حاصل از افزایش تولید نفت در خوزستان هشدار می دهد و خواستار توقف تولید نفت و تعطیلی تاسیسات نفتی آلاینده می گردد . لاهیجان زاده میگوید: به دلیل فرسودگی تجهیزات و انجام نشدن بهسازی تأسیسات در سالهای تحریم، آلودگی ناشی از افزایش تولید بهشدت افزایشیافته بهطوریکه نهتنها اهواز بلکه جنوب خوزستان تحت تأثیر این آلودگی قرارگرفته و ابری از دود فلزهای نفتی (مشعلها) همیشه شهر اهواز را پوشانده است. وی وضعیت این آلایندهها را فاجعهبار و نگرانکننده توصیف کرده و اظهار کرد: خوزستان ظرفیت تحمل این حجم آلودگی را ندارد.
از سوی دیگر برخی از مسوولان شهری در اقدامی عجیب برای پیشگیری از وقوع فاجعه انسانی ناشی از آلودگی هوا ،پیش از آغاز فصل بارش در مرکز استان خوزستان اهواز اقدام به سر بریدن کنوکارپوس ها کردند در حالی که به گفته لاهیجان زاده، مدیر کل حفاظت محیط زیست خوزستان غبار ناشی از گازهای نفتی حاوی هیدروکربورهاست که هم روی منابع آب و خاک رسوب و خاک کشاورزی را آلوده می کند و هم نفس مردم خوزستان را بریده است. به گفته وی، نتایج مطالعات انجام شده نشان می دهد که اهواز و ماهشهر آلوده به ترکیبات آلی حلقوی و فلزات سنگین هستند به ویژه آلودگی جیوه در خوریات ماهشهر است که شاید در دنیا بیشترین آلودگی را داشته باشد.
کیخسرو چنگلوایی، رئیس سازمان جهاد کشاورزی خوزستان نیز معتقد است؛ منافع تولید نفت ملی است و همه کشور از آن منتفع میشود اما خسارتهای آن تنها متوجه خوزستان است. به گفته وی، آلودگیهای نفتی بهویژه گازهای آلاینده، علاوه بر سلامت مردم، محصولات کشاورزی را نیز تحت تأثیر قرار میدهد و منابع خاک را که طی 2 هزار سال تولیدشدهاند از بین میبرد. وی خواستار ارائه برنامه عملیاتی مشخص و دارای زمانبندی برای کنترل و رفع آلودگیهای نفتی شده و تأکید کرد: وزارت نفت باید مشخص کند که برای جبران این خسارتها چه اقدامی انجام میدهد.
پیش از این نیز گفته شده بود وزارت نفت قرار بوده که در برنامه ای کوتاه مدت به منظور جلوگیری از افزایش میزان آلودگی هوای استان خوزستان، از دستگاههای فرآورش نفت در اطراف اهواز استفاده کند و تا 30 کیلومتری اهواز پیت نفتی قرار ندهد اما اکنون در مسیر اهواز به سمت امیدیه، ماهشهر و آغاجاری صدها میلیون فوت مکعب گاز رها می شود و ده ها پیت نفتی وجود دارد که تعداد آنها از کنترل خارج شده است.
غلامرضا شریعتی استاندار خوزستان با انتقاد از آلودگیهای ناشی از افزایش تولید نفت، خواستار توجه به محیطزیست، سلامت مردم خوزستان و کارمندان مجموعه نفت در استان شده است. بنا به اظهار وی، گلایههایی در خصوص افزایش میزان تولید نفت داریم؛ باید توجه داشت زمانی که یکمیلیون بشکه نفت به میزان تولید روزانه افزوده میشود، میزان گازهای همراه آن نیز بیشتر میشود که در آلودگی هوا تأثیرگذار است. شریعتی خواستار آن شده است که باید مشخص شود که با افزایش تولید نفت، برای خوزستان چه برنامهای وجود دارد. تمام اعتراضهایی که نسبت به افزایش تولید نفت در خصوص مشکلات محیطزیست و آلودگی هوا مطرح میشود بهحق است؛ در تمام دنیا نفت تولید میشود ولی آلودگی آن نیز کنترل میشود.
احمد سیاحی معاون امور عمرانی استانداری خوزستان معتقد است وزارت نفت به خوزستان نگاه صرف درآمدزایی دارد که اگر وضع به همین منوال پیش برود دیگر هیچ فرد خوزستانی در استان نخواهد ماند. طی سه سال اخیر حل مشکلات خوزستان بدون توجه ویژه وزارت نفت به این استان امکانپذیر نیست و تا زمانی که به خوزستان نگاه درآمدی، گاو شیرده و ملی باشد هیچوقت این موضوعات حل نمیشود. سیاحی گفته است اینکه اعلام میکنند چون ظرفیت بالایی را در اوپک به ما دادند باید افزایش تولید داشته باشیم توهین به شعور مردم خوزستان است. معاون امور عمرانی استانداری خوزستان اعلام کرده وزیر نفت میگوید «هورالعظیم به من هیچ ربطی ندارد و مربوط در دوره قبل است» ولی در این تالاب کمپهای نفتی بسیاری را ساختهاند. سیاحی گفته: جادههایی که در هورالعظیم ساختهشده از بزرگراه تهران به قم عریضتر است. آخر تکلیف مردم و سلامت آنها چه میشود؟ کجای دنیا سلامت مردم را به دلیل کسب درآمدهای ملی به خطر میاندازند؟
بدیهی است با در نظر گرفتن این مهم که چرخ اقتصاد ایران با اتکا به نفت آنهم نفت خوزستان می چرخد شاید قدری ساده انگارانه باشد که دولت دست به تعطیلی صنایع نفت و گاز خوزستان بزند، خواه آنها از فرسودگی تاسیسات رنج ببرند یا نبرند! چرا که اقتصاد بیمار ایران امروز بیش از هر زمان دیگری وابسته به نفتی است که در سیر تحولات بین المللی از ارزش بهای آن کاسته شده و در گیر و دار رقابتهای منطقه ای و بین المللی بر تب کاهش قیمت نفت و افزایش تولید آن افزوده است.
حال سوال اینجاست در چنین شرایط وانفسایی چه باید کرد؟ آیا همچنان باید بر نفس های مردم بیمار خوزستان که به شماره افتاده اند ، چشم فرو بست تا چرخ اقتصاد مملکت بچرخد و یا آنکه در پی راه حل هایی علمی و کاربردی نجات محیط زیست و مردم خوزستان برآمد؟ آن هم در حالی که مدیرکل محیط زیست استان خوزستان اذعان می دارد اعتبار اداره کل متبوعه اش تنها 30 میلیارد ریال و در حد استانهای کم جمعیت و کوچک است که کفاف انجام وظایف محوله را نمی دهد و عوارض ناشی از تولید نفت در خوزستان نیز به هیچ وجه جوابگوی میزان خسارتهای وارده بر آب، هوا و خاک نمی باشد. نکته جالب توجه اینکه آلودگی هوا و گردو غبار به همر اه باران، اخیرا منجر به قطعی آب و برق در بیبشتر شهرهای خوزستان شد. از این رو به نظر می رسد که مدیریت جوان و تازه نفس استان خوزستان باید هر چه سریعتر وارد کارزار شده و پا را از حوزه سخن به ورطه عمل کشانده و با پرهیز از فرصت سوزی به اتخاذ تصمیمات بزرگ و کلیدی بپردازد که نتجه اش کاهش آلودگیها در کوتاه مدت و نجات محیط زیست استان خوزستان باشد.
تنها راهکار عملی مقابله با آلودگی آب، هوا، خاک و ... در استانی که جور اقتصاد نفتی رانتی را می کشد، ضرورت اجرای پیوست زیست محیطی و پیوست سلامت طرحهای صنعت نفت خوزستان است.
فاطمه موسی زاده/کارشناس ارشد علوم سیاسی