درحالی خسروتاج از بحران در صنعت پاییندستی پتروشیمی سخن میگوید که برخی فعالان این حوزه عملکرد نامناسب وزارت صنعت را عامل پیدایی این مشکلات میدانند. در همین زمینه مدیر نظارت بورس کالا معتقد است که کاهش نظارتها در این زمینه باعث شده تا در اوج رقابت معاملات پتروشیمی، کالاها در خارج از بورس فروخته شوند.
به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی " نفت ما " ،معاملات محصولات پتروشیمی در بورس کالا، بعد از روی کار آمدن دولت یازدهم و نشستن نعمتزاده بر کسوت وزیر صنعت، معدن و تجارت با تنشهای زیادی روبهرو شده و مسوولان وزارتی درصدد آن برآمدند تا فروش محصولات پتروشیمی را از تالارهای بورس کالا خارج کنند. وزیر صنعت، معدن و تجارت که خود قبل از تصدی وزارت، در صنعت پتروشیمی فعال بوده تا جایی پیش رفت که فروش محصولات پتروشیمی بورس کالا را مظهر سوسیالیسم دانسته و به تخریب طرفداران این دیدگاه پرداخت.
هرچند این اتفاقات در وزارت صنعت، با مخالفت سخنگوی دولت و رییس سازمان برنامه و بودجه ،وزیر اقتصاد و نمایندگان کمیسیون اقتصادی مجلس و همچنین فعالان صنعت پتروشیمی مواجه شده اما با این حال و باوجود همه مقاومتها وزارت صنعت، معدن و تجارت همچنان بر خروج معاملات پتروشیمی از بورس کالا اصرار دارد تا عدم شفافیت را در صنعت پتروشیمی به اوج برساند.
بر این اساس، اخیرا روزنامه تعادل به نامهیی دست یافته که قائممقام وزیر صنعت، معدن و تجارت باوجود مخالفت مرکز ملی رقابت ایران مبنی بر عدم خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا، به این مرکز گفته که عرضه این محصولات باید از بورس کالا خارج شود. این درحالی است که شورای رقابت نهادی فراقوهیی است و اعضای آن از ۳ قوه و بخش خصوصی تشکیل شدهاند، بنابراین پشت آن ارادهیی ملی وجود دارد و وزارت صنعت نباید به دیکته کردن نظرات خود بپردازد. علاوه بر این، با این نامه وزارت صنعت، معدن و تجارت درصدد القای مشکلاتی است که بیشتر برآمده از تصورات وزارت صنعت، معدن و تجارت است. در این نامه، مجتبی خسروتاج قائممقام وزارت صنعت، معدن و تجارت، حضور محصولات پتروشیمی در بورس کالا را انحصارگرایی دانسته که نشان از درک نادرست وزارت مطبوع آنها از فضای بورس کالا دارد. با وجود این تاکنون مرکز ملی شورای رقابت زیر بار این مساله نرفته است، زیرا رییس شورای رقابت تاکنون برای شفافیت، رقابتی شدن بازار و جلوگیری از انحصار با خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا موافقت نکرده است. رییس شورای رقابت درخصوص آخرین جلسهیی که در سال94 در این خصوص برگزار شد، اعلام کرد که در این جلسه، نمایندگان اتحادیه سراسری تامین نیاز صنایع پاییندستی پتروشیمی، انجمن صنفی کارفرمایان صنعت پتروشیمی به همراه برخی تولیدکنندگان و نمایندگان بورس کالا حاضر بودند و نظرات موافقان و مخالفان عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالا مورد ارزیابی قرار گرفت و با نظر جمیع اعضا نهایتا شورای رقابت با بررسی نظرات موافقان و مخالفان با خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا موافقت نکرد.
رییس شورای رقابت بااشاره به اینکه برای ارزیابی بیشتر عرضه محصولات پتروشیمی در خارج از بورس کالا یک کارگروه تشکیل شده است، تصریح کرد: این کارگروه که متشکل از تمام نمایندگان موافق و مخالف عرضه محصولات پتروشیمی در بورس کالاست، سه ماه فرصت دارد تمام ابعاد این موضوع را بررسی و درنهایت راهکار مناسب برای رضایت مصرفکنندگان و تولیدکنندگان محصولات پتروشیمی را اتخاذ کند.
اما باز قائممقام وزارت صنعت و معدن بر طبل خروج کوبیده و طی نامهیی این موضوع را به مرکز ملی رقابت اعلام کرد. این درحالی است که حضور صنایع پاییندستی در بورس کالا سبب بهبود شرایط این صنعت در سالهای گذشته شده و همه دستاندرکاران این صنعت خروج از بورس کالا را زیانآور برای این صنعت میدانند. در همین رابطه نصرالله رضازاده رییس هیاتمدیره اتحادیه صنایع پاییندستی پتروشیمی، اعلام کرد که آمار تولید و مصرف مجتمعهای پتروشیمی براساس پیشینه آنها قابل کتمان و ساختگی نیست و براساس صادرات و واردات و ظرفیت تولیدی در کشور کاملا مشخص و هویداست. به گفته وی در سال1388 صنایع پاییندستی پتروشیمی درحالی تولید یکمیلیون و 760هزار تنی را برای خود به ثبت رساندند که با انتقال عرضه محصولات بورس کالا این میزان به 2میلیون و 640هزار تن رسید. این شرایط درحالی نویدبخش رونق محصولات پلیمری کشور بود که به یکباره با بخشنامه خسروتاج معاون صنعت، معدن و تجارت در تاریخ 12تیرماه93 مبنی بر فروش محصولات بالادستی پتروشیمی براساس نرخ ارز به یکباره تولید در بخش پاییندستی با کاهش 7درصدی مواجه میشود. در سال94 نیز تولید با کاهش 22درصدی به 2میلیون و 960هزار تن کاهش مییابد که اگر همین روند ادامه یابد حجم تولید در بخش صنایع پاییندستی پتروشیمی ازجمله پلیمریها به یکمیلیون و 700هزار تن در کشور خواهد رسید.
ضعف نظارتی صنعت، معدن و تجارت
درحالی خسروتاج از بحران در صنعت پاییندستی پتروشیمی سخن میگوید که برخی فعالان این حوزه عملکرد نامناسب وزارت صنعت را عامل پیدایی این مشکلات میدانند. در همین زمینه مدیر نظارت بورس کالا معتقد است که کاهش نظارتها در این زمینه باعث شده تا در اوج رقابت معاملات پتروشیمی، کالاها در خارج از بورس فروخته شوند. طبق مصوبه ستاد هدفمندی یارانهها، تنظیم بازار وظیفه اصلی وزارت صنعت بوده و ضعف نظارتی در بخش عرضه و تقاضا باعث شده مشکلات مختلفی در بخشهای مختلف برای بازار پتروشیمی ایجاد شود. با نمونه این مشکلات میتوان به پروندههایی که طی سه سال گذشته به تعزیرات حکومتی ارسال شده، اشاره کرد. یعقوبی با بیان اینکه تمام نکات و مواردی که وزارت صنعت همواره بهعنوان دغدغه خود برای تعادل نظام عرضه و تقاضا در بازار محصولات پتروشیمی عنوان کرده در بورس کالا فراهم و بسترسازی شده است، گفت: علاوه بر تسهیل بستر لازم برای معاملات پتروشیمی در بخش قراردادهای بلندمدت نیز شرایط شفاف برای جلوگیری از ایجاد رانت ایجاد شده است.به دفعات مختلف عنوان شده که شرایط معاملات عادلانه و شفاف در بورس کالا برای مجتمعهای پتروشیمی فراهم است مگر اینکه کسی آن را نخواهد. وی افزود: بر اساس مقررات موجود اگر محصولی در بورس کالا طی دو مرحله به فروش نرسید، باید در بازار آزاد عرضه شود. این در حالی است که امکان فروش اعتباری یا فروش بر اساس تخفیف از طریق بورس کالا برای عرضهکننده وجود دارد.
نامه وزیر صنعت به مقامات بالاتر
محمدرضا نعمتزاده که پیش از این در صنعت پتروشیمی حضوری فعال داشته، همچنان به تلاشهای بینتیجه برای خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالا ادامه میدهد و با وجود با وجود خاتمه یافتن و بسته شدن موضوع در دولت یازدهم و همچنین مخالفتهای جدی برخی مسوولان و نمایندگان مجلس شورای اسلامی، بیدلیل پیگیر این موضوع است. براساس این گزارش، آخرین اقدام عملی نامهنگاری به معاون بررسی دفتر مقام معظم رهبری و اعلام 10دلیل برای این تصمیم و خروج محصولات پتروشیمی از بورس کالاست.
متن نامه وزیر صنعت، معدن و تجارت
جناب آقای محمدی
معاون محترم بررسی دفتر مقام معظم رهبری
موضوع: عرضه محصولات پتروشیمی در بورس
با سلام
احتراما بازگشت به نامه شماره 4/28630 مورخ 14/06/1394منظم به نامه شماره 940410001 مورخ 4/06/1394اتحادیه سراسری تعاونی تامین نیاز صنایع پایین دستی پتروشیمی، مبنی بر درخواست خودداری از خروج محصولات پتروشمی از بورس کالایی، ضمن ایفاد تصویر نامه شماره 60/ 124496 مورخ 4/06/1394 این وزارتخانه به معاون اول محترم رییسجمهور، پیرامون دلایل اصلی خروج از انحصار و مخیر بودن مجتمعهای پتروشیمی در عرضه محصول در بورس، بدین وسیله اهم دلایل به شرح ذیل اعلام میشود:
1- در هیچ جای دنیا ورود به بورسها اجباری نیست، انحصاری برای تمام واحدهای تولیدی نیست و حسب درخواست این کار صورت میگیرد.
2- در بورسهای دنیا برای کالاهایی نظیر فولاد، نفت، گندم، شکر و فلزات رنگین که از قابلیت تجاری بالا برخوردار بوده، بورس کالایی تشکیل شده لیکن برای محصولات پتروشیمی به ندرت بورس پتروشیمی وجود داشته و قیمتهای اعلامی در نشریات جهانی نیز بر مبنای معاملات انفرادی بنگاههای پتروشیمی است و نه بورس.
3- در کشورهایی که محصولات پتروشیمی عرضه میشود به صورت انحصاری نبوده و عملا مصرفکنندگان به راحتی جهت تامین نیاز خود از طریق بورس اقدام میکنند. طبیعت محصول پتروشیمی به واسطه انحصاری بودن آن در ایران ارتباط مستقیم مصرفکننده اصلی با تولیدکنندگان (پتروشیمی ها) را ضروری مینماید این درحالی است که در بورس کارگزاران در جهت کسب منفعت خود (به عنوان فروشنده) اقدام به فروش محصولات به خریداران که چه بسا مصرفکنندگان اصلی هم نبوده، میکنند.
4- به دلیل ورود کارگزاران در بازار بورس، عملا ارتباط مستقیم فروشنده با خریدار قطع و خدمات بعد از فروش محصول که در این صنعت اهمیت دارد، ارائه نمیشود.
5- با وجود ادعای بورس، مبنی بر تهیه ساز و کاری برای فروش به واحدهای کوچک صنایع پایین دستی اعتراضهای متعدد واحدهای موصوف در عدم توفیق در دریافت محصول شنیده میشود.
6- شرایط رکود فعلی که اکثر واحدها را به سمت خرید نسیه سوق داده است با ساز و کار معرفی شده در بورس تطبیق نمیکند.
7- امکان برنامهریزی تولید سالانه توسط مجتمعهای پتروشیمی به دلیل روشن نبودن اینکه چه کسانی مشتریان آتی خواهند بود، سخت شده است. مزید استحضار محصولات پتروشیمی بسیار متنوع و دارای انواع و اقسام گرید و مشخصات هستند که تولیدکننده آنها باید بتواند به راحتی مصرفکننده اصلی خود را شناسایی و بر اساس آن نوع، گرید و میزان تقاضا را برنامهریزی کنند. لذا تقاضای مصرفکننده واقعی باید ملاک عمل قرار گیرد.
8- امکان پاسخگویی به نیاز واحدهای پایین دستی صنایع پتروشیمی که قراردادهای صادراتی با کشورهایشان دارند، وجود ندارد.
9-برخی از واحدهای پایین دستی در یک استان همجوار با یک مجتمع پتروشیمی قرار گرفتهاند لیکن به واسطه شرایط فعلی عرضه در بورس به اجبار امکان خرید از آن را نداشته و باید مواد اولیه خود را از سایر مجتمعهای پتروشیمی خریداری کنند که بدینترتیب هزینه اضافهیی به این واحدها تحمیل شده است.
10- با وجود مزایایی که از سوی برخی طرفداران عرضه محصولات پتروشیمی در بورس مطرح میشود تاکنون پاسخ منطقی به این پرسش که چرا تولیدکنندگان تمایلی به عرضه محصولاتشان در بورس ندارند و حتی صنایع پایین دستی نیز رغبت نشان نمیدهند، ارائه نشده است.