راهکارهای تحقق اقتصاد بدون نفت

به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی " نفت ما " ، بارها عباراتی مانند "اقتصاد تک محصولی"، "اقتصاد نفتی" و ... را شنیده ایم و در مقابل آن "رهایی از درآمد نفت یا قطع وابستگی بودجه جاری کشور به نفت و "اقتصاد بدون نفت" را شاید یک آرزو یا یک شعار بدانیم اما عملی است. فقط برنامه می خواهد و اراده و همراهی و اعتماد مردم. از تجربه تحریم صنعت نفت کشور، می توان استفاده کرد و رهایی از آن را به فرصت تبدیل کرد و راهکار عملیاتی، رسیدن به نقطه ایست که خودمان صادرات نفت خام را ممنوع یا تحریم کنیم، همانگونه که در پس جهش نرخ ارز، فرصتهایی هم برای اقتصاد کشورمان وجود دارد. شاید در ظاهر امر، افزایش قیمت جهانی نفت در دولتهای نهم و دهم که منجر به کسب بالاترین درآمدهای نفتی قرن اخیر شد، دولتمردان و مردم را خوشحال کرد که بیشتر از قبل نفت خام صادر کنیم و خوشحال باشیم که درآمد ما افزایش یافته است. درحالیکه تنها درآمد افزایش یافت اما تولید ثروت رخ نداد. در روند کنونی افزایش نسبی قیمت نفت با طرح کاهش تولید اوپک همین مورد صادق است. درآمدی که ناشی از فروش سرمایه و دارایی کشور است زودگذر است چون فروش دارایی است نه درآمدزایی حاصل دسترنج کارگر ایرانی در خطوط تولید کارخانجات و عرضه محصولات با ارزش افزوده بالا. صادرات سنگهای معادن، صادرات فلزات خام و از این قبیل نیز، تفاوتی با فروش نفت خام ندارد. اگر باور کنیم که ما نفت خام را به بهای ناچیز به بازار جهانی می فروشیم و مشتریان ما عمدتاً، نفت خام را در چرخ صنعت شان به کار می گیرند و به توسعه و پیشرفت و تولید و اشتغال کشورشان کمک می کنند اما ما در ازای درآمدهای نفتی، کالاهای تولیدی کشورهای مختلف را وارد و مصرف می کنیم و به اشتغال و تولید و رشد اقتصادی واقعی کشورهای دیگر کمک می کنیم. بدتر اینکه، بخش قابل توجهی از واردات ما، مشتقات نفتی است. مثلا بنزین خودرو، سوخت هواپیما، پارچه و ... که چند برابر قیمت نفت صادراتی را، به عنوان "ارزش افزوده تولید آن کشور" به اقتصادشان تقدیم می کنیم. چرا؟ چون خودمان نمی توانیم یا بلد نیستیم چگونه ارزش افزوده ایجاد کنیم چون زیرساختهای لازم را برای پالایش و فرآوری نفت خام و تبدیل آن به هزاران فرآروده با ارزش افزوده بالا، آنچنان که باید و شاید فراهم نکرده ایم. ما به "خام فروشی" عادت کرده ایم. درآمدهای سرشار نفتی، ما را تنبل و مصرف کننده بار آورده است نه تولید کننده. همین چند جمله کفایت می کند. اما چه باید کرد و هدف ایده آل و پیشنهاد چیست؟ در شرایط زمانی مناسب (شاید در یک افق 5 ساله)، با ایجاد بسترها و ساختارهای مناسب، صادرت نفت خام مان را کاهش دهیم. نباید زیاد از لغو تحریمها و رسیدن به حجم صادرات غیر نفتی قبل از تحریم ذوق زده بشویم مگر آنکه بخواهیم از درآمدهای نفتی، به شکل بهینه استفاده کنیم نه اینکه صرف کالای مصرفی وارداتی کنیم. خودمان اراده کنیم که نمی خواهیم صادرات نفت خام مان را افزایش دهیم تا تحریم کنندگان تصور نکنند فشار آنها تاثیرگذار است. بلکه ما انتخاب می کنیم نه اینکه به ما شرایط را تحمیل کنند. الزامات تحقق عدم خام فروشی نفت الزامات تحقق "صادرات نفت خام=صفر" یعنی "خام فروشی تعطیل" چیست؟ در کوتاه مدت و تا رسیدن به هدف ایده ال، چه باید کرد. در گام اول، باید تعریف دوره ریاضت و صبر با اعتماد سازی و همراه کردن مردم به دولت تدبیر و امید برای اجرای اقدامات اساسی زیر را انجام داد. 1. بخش عمده و رفته رفته تا صددرصد درآمدهای حاصل از فروش نفت خام، صرف سرمایه گذاری در اولویت های دارای بالاترین ارزش افزوده و ترجیحاً زود بازده (نه با تعریف طرح های زود بازده دولت نهم) و دارای بازارهای جذاب صادراتی شود. به عنوان مثال: سیمان، صنایع پلیمری، محصولات کشاورزی و ... 2. به طور خاص، با درآمدهای نفتی یا جذب سرمایه گذاران خارجی، بر ایجاد و توسعه پالایشگاههای جدید و پیشرفته و بازسازی و بهبود فرآیندها و به روز آوری ماشین آلات پالایشگاههای موجود برای افزایش راندمان آنها تمرکز کنیم. با توسعه صنعت پتروشیمی و افزایش پالایشگاهها و ظرفیت پالایشگاههای موجود، نیازی به صادرات نفت خام بتدریج کمتر و کمتر خواهد شد و در ازای آن، محصولات فرآوری شده و با ارزش افزوده بالا را صادر می کنیم. 3. فرهنگ سازی برای ارزش نهادن بر "کار و تولید" و اجرای سیاست های کلان اشتغال، ابلاغ شده از سوی مقام معظم رهبری 4. حمایت از تولیدکنندگان در انتقال تکنولوژی و ماشین آلات با هدف افزایش تولید داخل، افزایش بهره وری، کاهش مصرف انرژی، کاهش واردات محصول مشابه، تولید با کیفیت و با هدف صادرات آتی از طریق تسهیلات ارزی و ریالی با کمترین بهره! 5. حمایت از تولیدکنندگان از طریق تسهیلات ارزی و ریالی با کمترین بهره برای انتقال تکنولوژی، خطوط تولید، ماشین آلات و دانش فنی در تولیداتی که در کشور بازار قابل توجهی داشته یا فرصتهای صادراتی بزرگی دارند. همچنین حمایت از افزایش تولید داخل، افزایش بهره وری، کاهش مصرف انرژی، کاهش واردات محصول مشابه، تولید با کیفیت صادرات محور. 6. حمایت از سرمایه گذاری بخش خصوصی با جذب سرمایه گذاران خارجی در تولید اقلام و کالاهای مصرفی دارای حجم و ارزش بالا در واردات کشور که کشورمان در تولید آنها دارای مزیت نسبی است یا می تواند مزیت نسبی را کسب کند. 7. وابسته کردن درآمد دولت به تولید بخش خصوصی یعنی مالیات: بهبود فضای کسب و کار و حمایت از تولید بخش خصوصی با هدف رشد تولید و اشتغال و کسب درآمدهای مالیاتی ناشی از تولید و حرکت چرخ صنعت. 8. توسعه پوشش مالیات به بخشهای مختلف و مهم اقتصادی که مالیات نمی دهند و کسب مالیات قانونی از درآمدهای عادی و غیر عادی (=رشد یکباره ارزش داراییها یا کسب درآمدها و ثروتهای پیش بینی نشده) آنها. 9. تعریف بسته های تشویقی مالیاتی و بیمه ای برای افزایش سرمایه گذاری بخش خصوصی برای افزایش تولید برای بازار داخل و صادرات،‌ نوآوری و کاهش مصرف انرژی، افزایش اشتغال مولد. 10. توسعه خصوصی سازی با مفهوم واقعی آن از طریق تشکیل یک کارگروه باتجربه، پیسکسوت و قابل اعتماد برای ممیزی و تایید سرمایه گذاران. 11. استفاده از سفارتخانه های ایران در کشورهای مختلف برای کمک به صادرات تولیدات و خدمات فنی مهندسی کشور. 12. اجرای هرچه سریعتر فاز دوم هدفمندی یارانه ها و اصلاح قیمت های حامل های انرژی با درنظر داشتن حمایت های واقعی از تولید با کیفیت و با ارزش افزوده با هدف کاهش مصرف انرژی (=اسراف، هدر دادن و اتلاف سوخت) در بخشهای غیر مولد از جمله بخش خانگی و تجاری و همچنین بهبود قدرت خرید مردم با هدف سوخت کمتر، پالایش بیشتر و صادرات بیشتر گاز و فراورده های پالایش شده. 13. سرمایه گذاری در جهت افزایش راندمان نیروگاهها با هدف کاهش مصرف سوخت. 14. توسعه سهم CNG در سبد سوخت و خودروها و درنتیجه کاهش مصرف بنزین و کمک به کاهش واردات و افزایش صادرات آن. 15. حمایت جدی از طرح ها و ایده های جذاب و با تاثیرگذاری بالا در کاهش مصرف سوخت کشور. 16. فرهنگ سازی و تشویق به جایگزینی لوازم خانگی انرژی بر فرسوده با هدف کمک به کاهش مصرف انرژی (برق و گاز) و رشد صادرات آن. 17. حمایت از تولیدات با راندمان بالا (خودرو، لوازم خانگی برقی، لوازم خانگی گازی و ...) با هدف حمایت از تولید صادرات گرا و رشد اشتغال 18. سرمایه گذاری در جهت استفاده از انرژی خورشیدی در تولید برق (ایجاد نیروگاههای خورشیدی) 19. بازگرداندن رونق به روستاها، حمایت از صنایع تولیدی روستایی و صنایع دستی 20. رونق صنعت گردشگری برای جذب گردشگر و جذب درآمد. و ... در مجموع سقوط قیمت نفت و تحریم، فرصتی برای عادت کردن ناخواسته و تمرین خوبی برای اداره کشور با درآمد یک پنجم بود و دولت باید همین را ادامه می داد. راهکارهای مصرف درآمدهای نفتی بلوکه شده 1. هرچه بتوانیم از درآمدهای بلوکه شده یا انتقال نیافته را به کشور منتقل کنیم، مشابه آنچه در بخش قبلی گفته شد، در بخشهای مولد سرمایه گذاری کنیم. 2. بخشی از آن را، به جای انتقال ارز یا واردات کالاهای مصرفی، صرف واردات ماشین آلات و خطوط تولید و تکنولوژی و دانش فنی در تولیداتی که در کشور بازار قابل توجهی داشته یا فرصتهای صادراتی بزرگی دارند نماییم. 3. بخشی از طلب چند میلیاردی کشور از کشوری مانند چین، هند و ... را که در حال حاضر و تا زمان نامشخص قرار است بدون سود در حسابهای بانکهای خارجی باشد (و با تورم موجود، روز به روز ارزش یا قدرت خرید آنها کمتر شود)، صرف خرید سهام های جذاب و سودآور و قابل رشد در آن کشور یا کشور ثالث (پس از امکان سنجی و با بررسی کامل جوانب مختلف موضوع) کنیم و تمام ایرانیان را بصورت غیر مستقیم سهامدار کنیم! بررسی کنیم در صورت نیاز، تمام یا بخشی از سهام را بفروشیم و پیشنهادات بخش قبلی را اجرا کنیم.