۰
۴
plusresetminus
تاریخ انتشاردوشنبه ۲۴ مهر ۱۳۹۶ - ۰۹:۲۲
کد مطلب : ۷۱۷۶۷

تهدیدات اصلی صنعت پتروشیمی ایران

ساسان طالب نژاد
شاید در مورد مزیت های صنعت پتروشیمی در ایران نظیر دسترسی به خوراک، هزینه نسبتا پایین پرسنلی، جمعیت به عنوان یک خود مصرف کننده یا SELF CONSUMER ، دسترسی به آبهای آزاد، موقعیت مکانی و دسترسی به کشورهای همسایه مصرف کننده و پتانسیل توسعه صنایع پایین دست به اندازه کافی سخن گفته شده باشد اما در مورد تهدیدات اصلی صنعت پتروشیمی ایران بحث جدی چندانی شنیده نمی شود.
به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی " نفت ما " ،در این مقاله کوتاه به تهدیدات اصلی صنعت پتروشیمی ایران می پردازیم . الف- قیمت گذاری خوراک : 1-گاز طبیعی: قیمت گاز طبیعی= 0.5* معدل وزنی قیمت داخلی، صادراتی و وارداتی + قیمت گاز طبیعی در بازار تعیین شده* 0.5 بازارهای تعیین شده: هنری هاب آمریکا، هاب آلبرتای کانادا و هاب های NBP انگلیس و FFT هلند.   بنابر این قیمت گاز طبیعی در حال حاضر بدون توجه به ارز مبادلاتی احصای قیمت به طور متوسط حدود 10 سنت  ارزیابی می شود که می توان آن را معادل 150 دلار بر تن به طور تقریبی دانست. به نظر می رسد این فرمول بر اساس توسعه تولید پلی الفین ها از گاز طبیعی یعنی فرایندهای MOP/MTO نهایی شده و این فرمول سود آوری واحدهای اوره امونیاک را به شدت تحت تاثیر قرار می دهد پس بر چه اساسی طرح های اوره آمونیاک مجوز احداث دریافت می کنند. 2- گاز اتان: 145- (قیمت پلی اتیلن+ قیمت نفتا)×25%= قیمت گاز اتان (دلار بر تن) در حال حاضر با این فرمول قیمت اتان نزدیک به 265 دلار بر تن به دست می آید. جالب است که در دو منطقه آمریکای شمالی (ایالات متحده و آمریکا) و خاورمیانه (عربستان و قطر) که بیش از 80% تولید گاز جهان را به خود اختصاص داده اند قیمت گاز اتان بر مبنای ارزش حرارتی قیمت گذاری می گردد و چگون می توان در عصر رقابت، قیمت گاز اتان را بدون توجه به شیوه های قیمت گذاری در سایر نقاط جهان تعیین نمود؟ در حالی که قیمت اتان در هاب مونت بیلیو آمریکا کمتر از 190 دلار در هر تن است در نتیجه قیمت گذاری این فرمول، قیمت گاز اتان ایران به میزان 265 دلار بر تن رسیده است. این در حالی است که محموله های اتان آمریکا به علت قیمت پایین و ارزان شدن نرخ حمل از کانال پاناما در حال رسوخ به اقصی نقاط جهان هستند و هم اکنون شرکت ریالنس هند به یکی از مشتریان پروپا قرص اتان آمریکا تبدیل شده است. عربستان سعودی به واسطه جبران کسری بودجه خود، در سال 2016 قیمت اتان مصرفی صنایع پتروشیمی را از UDS/MMBTU 75/. به 75/1 افزایش داد که حتی با این گران شدن در سال جاری قیمتی کمتر از 90 دلار بر تن را به خود اختصاص می دهد. 3- خوراک مایع: خوراک های مایع با قیمت 95 درصد فوب خلیج فارس تحویل واحدهای پتروشیمی می شوند. با نگاهی به وضعیت مالی واحدهای پتروشیمی که از خوراک مایع استفاده می کنند می توان دریافت که برخی از این واحدها از نظر حاشیه سود در وضعیت مناسبی قرار ندارند و تنها در صورت اعمال تخفیفات بیشتر می توانند به وضعیت مطلوبی برسند. در حال حاضر میانگین حاشیه سود عملیاتی 10 شرکت پتروشیمی بزرگ مصرف کننده خوراک مایع که 35% ارزش صادرات محصولات پتروشیمی و 32% تولیدات این صنعت و تامین کننده بیش از 50% صنایع پایین دستی کشور هستند، بر اساس صورت های مالی حسابرسی شده تنها معادل 7% بوده و نیز 4 شرکت در سال 94 کاملا زیان ده بوده اند. در ایران در حال حاضر که قیمت خوراک نفتا در محدوده 400 تا 500 دلار بر تن قرار دارد قیمت هر تن گاز اتان دریافتی مجتمع های اتان سوز 260 دلار بر تن یعنی 40% ارزانتر  است. همچنین در میزان ورودی خوراک ثابت به واحد الفین در حالی که بازده تولید اتیلن به عنوان با ارزشترین محصول حاصل از کراکینک از نفتا حداکثر 33% است این بازده برای خوراک اتان در محدود 80% قرار می گیرد یعنی حدود دو نیم برابر بازدهی کراکرهای اتان بیشتر است. خوراک ارزانتر به میزان 40% و بازدهی بیشتر به میزان دونیم برابر یعنی در یک حساب سرانگشتی کراکرهای مایع تا چهار  برابر کراکرهای گاز سود آوری پایین تری در تولید اتیلن در شرایط فعلی دارند. با وجود این شرایط غیر رقابتی وزارت نفت تنها 5% تخفیف نسبت به قیمت نشریه ای فوب نفتای خلیج فارس را برای نفتای تخصیصی به مجتمع های خوراک مایع اعمال می نماید که عملا با قطع تخصیص ارز مبادلاتی به آن کل زنجیره پتروشیمی متکی بر خوراک مایع را به سمت سود آوری تک رقمی و نهایتا ورشکستگی سوق می دهد. در رابطه با خوراک رقیب نفتا یعنی گاز مایع یا LPG نیز وضعیت به همین منوال است و شرکت های دارای کراکر مایع حتی با صرف هزینه در واحد کراکر خود و شیفت به سمت LPG نیز نجات نخواهند یافت. بر اساس گزارش موسسه OIL AND GAS NEWS در عربستان سعودی به خوراک های مایع نظیر میعانات گازی NGL تخفیفی معادل 30 درصد قیمت نفتای ژاپن و به خوراک نفتا تخفیفی معادل11٪ قیمت نفتای صادراتی عربستان ( که حدود 28٪ تا 30٪ نفتای ژاپن است.) وضع شده است. ب- ریسک تجارت و سرمایه گذاری در ایران: به استناد تحلیل بیزینس مانیتور، ریسک تجارت و سرمایه گذاری در کشور ما کماکان بالاست و رتبه چهار در بین 18 کشور  منطقه را داراست و همچنین سازمان همکاری های اقتصادی و توسعه ای ریسک اعتباری ایران را بالا و جرء 37 کشوری که دارای رتبه شش ریسک اعتباری در کنار آنگولا، اتیوپی، نپال و کنگو هستند، ارزیابی می کند، اگر هدف جذب سرمایه های خارجی را داریم، راهی جز ارایه مشوق های ویژه به سرمایه گذاران و در راس آن تعیین قیمت رقابتی و بلند مدت برای خوراک نخواهیم داشت. به ویژه آنکه اگر بدانیم این شاخص ریسک اعتباری برای کشور های عربستان و قطر که رقبای منطقه ای و ژئوپلتیک ما هستند معادل دو است. در کنار این ریسک های سرمایه گذاری باید به ریسک ذاتی سرمایه گذاری فاینانس هم اشاره نمود. به نظر می رسد اولویت سرمایه گذاران خارجی در ایران فاینانس است در حالیکه برترین نوع سرمایه گذاری از نوع مشترک یا joint venture می باشد. در سرمایه گذاری فاینانس بخش تامین کننده مالی تنها به بازگشت سود خود در مدت زمان مشخص فکر می کند و اعتنایی به وضعیت اقتصادی واقعی و آتی طرح ندارد. معمولا فایناسورها به نوعی سرمایه پذیرنده را اجبارا به سمت خرید تجهیزات و تدارک پروژه  و حتی خرید لیسانس از کشور متبوع خود سوق می دهند که می تواند به لحاظ سخت افزاری و تکنولوژیکی کل طرح را تحت الشعاع قرار دهد. ج- استراتژی رهبری کاهش هزینه ها و فشرده شدن حاشیه سود پتروشیمی ها: در گذشته تصور می شد موتور محرکه پیش برنده صنعت پتروشیمی استراتژی رهبری محصول یا product leadership باشد. یعنی تلاش بر تولید محصولات فوق العاده با کیفیت و حتی در برخی مواقع فرا تر از نیاز مشتری یا overqualified . اما دو عامل در دهه دوم قرن بیست و یکم سبب شده است موتور محرکه صنعت پتروشیمی از استراتژی محصول فاصله گرفته و به سمت استراتژی رهبری کاهش هزینه ها یا low cost leadership متمایل شود که عبارتند از خوراک ارزان و تکنولوژی های مدرن. خوراک ارزان: توسعه روز افزون نفت و گاز و شیل به ویژه در آمریکا سبب می شود مقدار متنابه گاز متان، اتان و پروپان ارزان استحصال شود. هم اکنون آمریکا با تعریض کانال پاناما صادرات این خوراک ارزان را به اقضی نقاط جهان آغاز نموده است. در دیگر مناطق جهانی به خصوص چین زنجیره های ارزش متکی بر ذغال سنگ ارزان مداوما در حال گسترش هستند. چین سعی دارد با استفاده از تجاری شدن تکنولوژی های MTO و MTP در آینده ای نزدیک خود را به صادر کننده PE و PP ارزان تبدیل کند. اما بر خلاف روند جهانی در کشور شاهد قیمت گذاری خوراک بر خلاف نرم جهانی هستیم. تکنولوژی: شاید به لحاظ سخت افزاری تجهیرات تولید فاصله ما به تکنولوژی جهانی چندان زیاد نباشد اما به لحاظ دانش فنی تجاری شده یا لیسانس بومی شده و همچنین تولید داخلی عناصر حیاتی تولید در صنعت پتروشیمی یعنی کاتالیست ها و مواد شیمیایی با ارزش یا همان FINE CHEMICALS هنوز فرسنگ ها با تکنولوژی های روز جهان فاصله داریم. جالب است بعد از 50 سال که از تاسیس پژوهشگاه صنعت نفت و 15 سال که از تاسیس پژوهش و فناوری پتروشیمی می گذرد هنوز با گمانه زنی بالا می توان گفت هیچ گونه لاینسنس بومی شده و یا کاتالیست اصلی موثر در تولید در داخل به عنوان خروجی این دو مرکز دیده نمی شود. پر واضح است که هم گرایی لیسانس، سخت افزار و کاتالیست در صنعت پتروشیمی جهانی در راستای کاهش هزینه ها چه به لحاظ حذف فرایندها، کاهش ضایعات، کاهش مصرف انرژی و کاهش زمان ماند در راکتورهای تولید ، بهای تمام شده محصولات را کمتر و کمتر می کند. لذا در این دنیای پرعرضه محصولات، که ظرفیت های اسمی فراتر از تقاضا گسترش یافته است، رقابت ها به سمت کاهش قیمت ها پیش می رود، چیزی صنعت پتروشیمی ایران قدرت مقابله ای با آن ظاهرا ندارد. د- عقب ماندگی های در لجستیک و زنجیره تامین: در زنجیره ارزش فروش محصولات پتروشیمی هرچه به مصرف کننده نهایی نزدیک تر می شود استحصال سود بیشتر می شود. جهت نزدیکی به مشتری نهایی احتیاج به سری تسهیلات داریم: سیستم لجستیک قوی سریع و کم هزینه و انتقال محصول در حجم های بسیار بالا برای تمام محصولات،  انبار های نگهداری محصول در هاب های اصلی توزیع، امکان استفاده از اعتبارات اسنادی که مرحج مشتری نهایی است. شاید به تنهایی حدود 70 دلار بر تن ارزش در این زنجیره موحود باشد که صنعت پتروشیمی ایران تا حد زیادی از آن بی بهره است. ضعف حمل و نقل ریلی، انواع کمبود ها در بنادر، حل نشدن مشکلات گشایش LC و SWIFT ، سپردن لجستیک محصول به واسطه ها، عدم برخورداری از انبار در هاب های توزیع مثل بندر انتورب بلژیک که تزریق مویرگی را غیر ممکن می کند همه و همه از معضلات صنعت پتروشیمی ایران در بخش لجستیک و زنجیره تامین است. در کنار این موارد وجود بخش قابل توجهی از صنعت پتروشیمی کشور در فواصل دور از آب های آزاد است. این بدان معنی است که باید برای هر تن محصول 20 تا 30 دلار بر تن هزینه صرف شود تا محصول این پتروشیمی ها به لب دریا جهت صادرات به بازار های اصلی برسد. ه- بحران های زیست محیطی: شاید مهترین بحران زیست محیطی ایران بتوان کم ابی شدیدی نامید. نشانه های زیست محیطی بحران آب به صورت خشک شدن دریاچه هاف رودخانه ها و تالاب ها و فرونشست زمین و آلودگی اب بروز یافته اند. بیش از 90 % جمعیت کشور و همچنین منابع تولید ناخالص داخلی ایران در مناطقی قرار دارند که برداشت آب از حد مصرف پایدار گذشته است. پتروشیمی به عنوان یک صنعت مصرف کننده آب در مقادیر بالا باید صرفا در حاشیه دریاها توسعه یابد تا با استفاده از آب دریا برای خنک سازی و مصارف فرایندی، سبب تشدید این کم آبی نشود. اینکه پتروشیمی های خط لوله غرب و مرکز و دنا در کنار پتروشیمی های داخلی کشور خواهند توانست با تشدید پدیده کم ابی بر مدار تولید باقی بمانند شاید از اما و اگرهای آتی صنعت پتروشیمی باشد. مورد دوم آلودگی های این صنعت است. حرکت به سمت سیستم های flareless یل بدون مشعل و استحصال کلیه بقایای موارد هیدروکربنی با ارزش از طریق سیستم های غشایی یا کمپرسورهای خاص می تواند بسیار مثمر ثمر باشد.   و- خام فروشی: شاید در گذشته فروش نفت خام یا فراورده های پالایشگاهی خام فروشی تلقی می شد. اما در دنیای امروز شاید بسیاری از محصولات خروجی پتروشیمی ایران را بتون ماده خام به حساب آورد. ترکیه به عنوان یکی از بزرگترین وارد کنندگان محصولات پلیمری پتروشیمی ایران خود بزرگترین وارد کننده فراورده های تکمیلی این محصولات به کشور است. توسعه شهرک های صنایع پایین دستی و شیمی شهرها در کنار مجتمع های پتروشیمی ضمن افزایش ایجاد شغل سبب منتفع شدن این صنعت از مابقی زنجیره ارزش محصولات می گردد. توسعه صنعت تولید محصولات شیمیایی با ارزش که خود از واسطه های تولید مجتمع های پتروشیمی قابل تولید هستن و در عین حال در فرایندهای تولید محصولات استفاده می شوند باید از اولویت ها در این زمینه باشد. متاسفانه صنعت پایین دست به علت عدم وجود استراتژی ها حمایتی و ضعف در صادرات و branding و عدم تامین سرمایه در گردش در آستانه ورشکستگی قرار دارد. ز- عدم توجه به بازارهای نوظهور  شکل زیر وضعیت تولید ناخالص داخلی در سطح جهانی، کشورهای در حال توسعه و بازارهای نوظهور را نشان می دهد. بازارهای نوظهور همچون آسیای جنوب شرقی به خصوص اندونزی، هند و حتی در مورد برخی محصولات، چین، به علت موتور محرکه قوی GDP خود برترین بازارهای مصرف آتی محصولات پتروشیمی در سال های آتی هستند.     می توانیم به عنوان بررسی موردی به کشور هند اشاره کنیم. در این میان هند برترین بازار اتی مصرف محصولات پتروشیمی در جهان به دلایل رشد پایدار اقتصادی وسرمایه گذاری فوق العاده ونرخ مصرف سرانه پایین مواد پتروشیمی تلقی می شود. مثلا در حالیکه سرانه مصرف پلیمرها در مقیاس جهانی به 35 کیلوگرم در سال به ازای هر نفر رسیده این رقم برای هند تنها 10 کیلوگرم است.   میزان واردات محصولات پتروشیمی به هند از سال 2008 تا 2018 در شکل زیر دیده می شود.     به نظر می رسد استراتژی مشخصی برای پوشش بازارهای نوظهور از جمله هند وجود ندارد. در حالیکه وسوسه های آمریکا و عربستان در بازار هند وجود دارد ایران به علت سوء تفاهم ایجاد شده در توسعه میدان فرزاد B و عدم ارایه خوراک رقابت پذیر در توسعه هاب سوم پتروشیمی در مکران که مورد توجه هند قرار داشت عملا با سردی هند و پس زدن از این بازار مواجه شده است.     ساسان طالب نژاد/دکترای مهندسی پلیمر و کارشناس صنعت پتروشیمی
ارسال نظر
نام شما
آدرس ايميل شما
کد امنيتی


پیمان
عالی بود
کارشناس پتروشیمی
فوق العاده تحلیل خوبی است اگر همه پتروشیمی ها این موارد را رعایت کنند به بهترین بهره وری خواهند رسید گزارش خوبی بود این تیپ گزارش ها را بیشتر بزنید مرسی از نفت ما
فرهاد
بسیار عالی
علیرضا
توضیحات همراه با نمودار مفید بود
اکسیداسیون کاتالیزوری، روشی در حال تکامل جهت گوگرد زدایی
ساسان طالب نژاد/دکتری مهندسی شیمی و کارشناس توسعه کسب و کار در حوزه پتروشیمی و‌پالایش
پتروشیمی صنعت بی سردار!
عبدالرسول دشتی