۰
plusresetminus
تاریخ انتشاريکشنبه ۱ اسفند ۱۳۹۵ - ۰۸:۴۱
کد مطلب : ۵۵۹۶۰

دلایل و کانونهای بحران ریزگردها در ایران

در بحران ریزگردها در ایران و منطقه، به دلیل جدی نگرفتن تهدید از قبل و عدم برنامه ریزی لازم جهت پیشگیری متاسفانه به جای پیش بینی بحران به یکباره در متن بحران قرار گرفته ایم. لذا با وجودی که تهدید شدید وجود داشته اما تهدید زیست محیطی در حد به خطر افتادن منافع ملی در نظر گرفته نشده است و بنابراین علیرغم تشکیل جلسات در سطوح عالی و بررسی جوانب رویداد، اقدام عملی برای حل بحران انجام نگرفته است و اقدامات و برنامه های در نظر گرفته شده از تناسب لازم با تهدید، نبوده است.
دلایل و کانونهای بحران ریزگردها در ایران
به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی " نفت ما " ، بیش از یک دهه است که معضل ریزگردها دامنگیر استانهای جنوبی و حتی غربی کشور شده است اما این معضل در چند سال اخیر شدت بیشتری یافته و به دیگر نواحی مرکزی کشور و حتی تهران و کرج نیز رسیده است. بنا بر آمارهای غیر رسمی حدود نیمی از جمعیت کشور تحت تاثیر بارش متناوب این ریزگردها در شهرهای مختلف قرار دارند، بارش ریزگردها مشکلات متعددی را ایجاد کرده و از لحاظ زیست محیطی نیز صدمات جبران ناپذیری را به کشور وارد کرده است. اما در بحران ریزگردها در ایران و منطقه، به دلیل جدی نگرفتن تهدید از قبل و عدم برنامه ریزی لازم جهت پیشگیری متاسفانه به جای پیش بینی بحران به یکباره در متن بحران قرار گرفته ایم. لذا با وجودی که تهدید شدید وجود داشته اما تهدید زیست محیطی در حد به خطر افتادن منافع ملی در نظر گرفته نشده است و بنابراین علیرغم تشکیل جلسات در سطوح عالی و بررسی جوانب رویداد، اقدام عملی برای حل بحران انجام نگرفته است و اقدامات و برنامه های در نظر گرفته شده از تناسب لازم با تهدید، نبوده است. لذا برون رفت از چنین وضعیتی بسیار زمانبر بوده و برنامه ریزی و صرف وقت و هزینه زیادی را می طلبد.  شاید بی مناسبت نباشد که این وضعیت را بحران برنامه ای فاقد برنامه، ویژه جوامع توسعه نیافته بنامیم. این موضوع از منظر تئوریهای روابط بین الملل و علوم اجتماعی بر مبنای تئوری سازه انگاری قابل تبیین است. بر اساس این تئوری و به زبان ساده،  تعاملات دولتها صرفا بر اساس یک سلسله منافع ملی تثبیت شده شکل نگرفته، بلکه در طول زمان به صورت نوعی الگوی رفتاری از طریق هویتهایی برساخته تشکل می یابند و یا باعث تشکل هویتها می شوند و این هویتهای برساخته هستند که اقدامات دولتها را موجب می شوند. بر این اساس، در دهه های اخیر در منطقه، دولتها از یک سو توسعه اقتصادی را بدون توجه به بحث پایداری در برنامه خود قرار داده و از سوی دیگر تبعات تخریب محیط زیست و بروز بحران زیست محیطی را تهدید علیه منافع ملی خود به حساب نیاورده اند. لذا به جای اقدامات جدی در توسعه سازگار با محیط زیست، سالها تنها به اقدامات صوری بسنده نموده اند. بنابراین نیاز به تغییر نوع نگرش دولتها به عنوان بازیگران اصلی نظام بین الملل به عنوان اصلی ترین گام در حل بحران زیست محیطی ضروری به نظر می رسد. دلایل بروز پدیده ریزگرد در ایران دلایل بروز پدیده ریزگرد در هوای ایران چیست؟ کارشناسان دلایل متعددی را برای این پدیده مطرح می کنند که از مهمترین آنها می توان به موارد زیر اشاره نمود: 1-اقلیم ایران:  ایران با مساحتی حدود 1.65 میلیون کیلومتر مربع در جنوب غرب آسیا و در نوار خشک جهان واقع شده است فلات مرکزی آن به عنوان یکی از معروفترین مناطق خشک جهان با این مساله مواجه است. موقعیت جغرافیایی ایران در قلمرو اقلیم پرفشار و جنب‌حاره قرار دارد و تنها وجود رشته‌کوه‌های البرز و زاگرس، همچنین کوههای مرکزی ایران باعث شده تا وضعیت جوی ایران نسبت به بیابانهای اطرافش که از عربستان تا شرق هند امتداد دارند، تعدیل شود. 2-تخریب و فرسایش جنگهای منطقه ای: در دهه های اخیر تخریب جنگلها بدلایل متعدد، موجب تخریب محیط زیست و آلودگی آبها و برهم خوردن بافت فیزیکی خاک و آلودگی هوا شده است. از سوی دیگر نازک بودن پوسته زمین در مناطق مرزی بین عراق، عربستان، کویت و اخیرا در مرزهای سوریه و یمن به دلیل عملیات جنگی و انفجارات پی در پی بر شکنندگی این پوسته نازک و فروپاشی کامل خاکدانه‌های منطقه کمک کرده و امکان استقرار پوشش گیاهی را کاملاً دشوار ساخته است. 3-سد سازی های بی رویه: رقابت دولتهای منطقه خصوصا عراق و ترکیه و ایران برای ایجاد سد بر روی رودخانه های بزرگ منطقه موجب کاهش آب رودخانه ها و خشک شدن تالابها و تسریع در روند بیابانزایی شده است. در 40 سال گذشته ترکیه و عراق بیش از 32 سد بزرگ روی دو رودخانه دجله و فرات احداث کردند.  ایران نیز با ساخت سدهای متعدد در حوزه آبریز کرخه، ‌ورودی آب هورالعظیم را کاهش داده است. این رخدادها  بخش اعظم بزرگترین و زیباترین تالاب خاورمیانه را به بیابان و نمکزار تبدیل کرده است 4-برنامه های توسعه کشاورزی و بهره برداری بی رویه از منابع آب زیر زمینی: تا حدی که تا 90 درصد منابع آب زیرزمینی در منطقه به بهره برداری رسیده است. این موضوع به خصوص با برنامه های افزایش جمعیت کشورها بیشتر ایجاد نگرانی می کند. 5-دوره های خشکسالی: اقلیم خشک منطقه خاورمیانه و خلیج فارس و کاهش میزان بارندگی در دهه های گذشته بر کاهش رطوبت زمین و فرسایش خاک اثر مستقیم دارد. 6-صنعتی شدن و توسعه مناظق شهری: ساخت و سازهای بی رویه به همراه توسعه صنعتی کشورهای منطقه و احداث کارخانجات در مناطق کم آب به خشکسالی منطقه روند تصاعدی می دهد.  7-وجود جریان بادهای منطقه: که در سه جهت، از سمت شبه جزیره عربستان به سمت شمال، از سمت شبه قاره هند به سمت غرب و از سمت عراق و سوریه به سمت شرق که در طول سال به تناوب در حال وزیدن می باشند پدیده گرد و غبار را بر ایران ماندگار می کند. کانونهای بروز ریزگرد در ایران این کانونها در دو بخش قابل توجه می باشند. 1-کانونهای داخلی شامل : 1-1تالابهای خشک شده مانند شادگان : بدلیل احداث دهها سد بر روی رودخانه هایی که به این حوزه می ریخته اند مانند رودخانه های زهره و جراحی به همراه طرحهای انتقال آب مانند تونل کوهرنگ 1 و 2 ونیز تونل کوهرنگ 3 که در حال ساخت است و تونل دز از بالادست رودخانه ها  به طرف مناطق خشک مرکز مانند کاشان قم و اصفهان از آنجا که بسیاری از سدها نیازسنجی منطبق بر توسعه پایدار  نداشته اند. از یک سو و عدم لایروبی مناسب از بستر رودخانه ها و نیز کاهش بارندگی در سالهای اخیر شاهد خشک شدن تالابهای منطقه مانند شادگان هستیم که خشک شدن تالابها مشکلات متعدد اکولوژیکی به همراه داشته که ریزگردها یکی از آنها می باشد دریاچه های خشک شده مانند بختگان در استان فارس(با مساحتی برابر با 74525 هکتار دومین دریاچه بزرگ ایران به شمار می آید. این دریاچه در سال 1352 به عنوان چهارمین تالاب ایران در فهرست تالاب های جهانی به ثبت رسیده است  در حال حاضر 12 درصد از آن باقی مانده است.) نیز به دلیل ساخت سد درود زن برروی رود کر ورودی آب دریاچه منحصر به سیلابهای فصلی شده و در حال خشک شدن است. خشک شدن تالابها و دریاچه ها منجر به بروز پدیده ریزگرد می گردند. 1-2بیابانهای فلات مرکزی: با افزایش خشکسالی و عدم اقدام جدی برای مهار بیابان زایی خشک شدن بیابانهای فلات مرکزی نه تنها به افزایش ریزگردها کمک می کند بلکه  بلکه با پراکنش نمک زمینهای بیشتری از فلات مرکزی را به شوره زار و کویر تبدیل میکنند  1-3تخریب بافت و پوشش گیاهی: از آنجا که گیاهان علاوه بر تولید اکسیژن در جذب گرد و غبار هوا همانند فیلترهای طبیعی عمل می کنند تخریب هرگونه پوشش گیاهی اعم از مراتع تا جنگلها بر اثر عوامل انسانی یا بی آبی و خشکسالی، منجر به بروز پدیده غبار در منطقه گشته است. از سوی دیگر وجود گرد و غبار در هوا مانع فتوسنتز گیاه شده و در روند تخریب گیاهان اثر مستقیم دارد. 2-کانونهای خارجی شامل: 2-1 منطقه بین‌النهرین و تالاب هور العظیم در عراق : شامل عراق، جنوب سوریه و شمال شبه جزیره عربستان: در 40 سال گذشته ترکیه، سوریه و عراق بیش از 32 سد بزرگ روی دو رودخانه دجله و فرات احداث کردند ایران نیزبا احداث سد کرخه در خوزستان و سد سیمره در لرستان برای احداث نیروگاه برق باعث خشک شدن کارون صدمات جبران ناپذیری به این تالاب بزرگ وارد کرده که پدیده ریزگرد و سایر مسایل اجتماعی و اقتصادی، تبعات همین خشک شدن هورالعظیم است. 2-2 ربع الخالی (بیابان بزرگ عربستان): اقلیم این منطقه به علاوه باد شمالی ریزگردها را به سمت شمال جریان می دهد.  با افزایش دما در اواخر زمستان و اوایل فصل بهار در شبه جزیره عربستان، دمای هوای مجاور سطح خاک افزایش پیدا می کند. این افزایش دما موجب بروز تلاطم و وزش باد در لایه های زیرین اتمسفر می شود. اگر سرعت وزش باد از سرعت آستانه فرسایش فزونی گیرد مقادیر قابل توجهی ذرات خاک از بستر خود جدا شده و ذرات ریز آنها به صورت گرد وغبار به داخل جو وارد می شود. 2-3 اراضی خشک و بدون پوشش گیاهی  مناطق اطراف خلیج فارس و دریای عمان: خشکی و گرمی هوا و در برخی مناطق رطوبت بالا و کمبود آب شیرین باعث شده اراضی منطقه خلیج فارس از نظر پوشش گیاهی فقیر یا ویژه باشد. رویا کمالی-پژوهشگر روابط بین الملل
ارسال نظر
نام شما
آدرس ايميل شما
کد امنيتی


اکسیداسیون کاتالیزوری، روشی در حال تکامل جهت گوگرد زدایی
ساسان طالب نژاد/دکتری مهندسی شیمی و کارشناس توسعه کسب و کار در حوزه پتروشیمی و‌پالایش
پتروشیمی صنعت بی سردار!
عبدالرسول دشتی