فرجام تلخ میلیاردر نفتی و پرسشهای بی پاسخ

به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی " نفت ما " ،بابک زنجانی، که نام کامل او بابک مرتضی زنجانی است، تنها سه ماه دیگر وارد 43 سالگی می شود. اما شاید 43 سالگی خود را هم نبیند و همه ثروتی که جمع کرده بود، خیلی زودتر از آنچه تصور می کرد به ضررش تمام شد. زنجانی چگونه ثروتمند شد؟ درباره ثروتمند شدن بابک زنجانی داستان های مختلفی نقل شده است. برخی آن را حاصل روابط خاص و رانت های او می دانند و برخی دیگر حاصل نبوغش و البته شاید هر دو مورد دست به دست هم داده تا زنجانی مسیر ثروتمند شدن را پیدا کند. زنجانی گفته زمان سربازی به سپاه اردکان اعزام شده است. در اردکان چون مرتب تر بود و تمیزتر می‌نوشت به قرارگاه فرماندهی سپاه منتقل شد. بعد از حدود ۱۳ تا ۱۴ ماه با دیدار اکبر هاشمی رفسنجانی، از قرارگاه سپاه و تأکید بر نیاز برخی مراکز، از جمله بانک مرکزی به سرباز، وی را به عنوان سرباز به بانک مرکزی تهران می‌فرستند. بابک زنجانی چندی بعد راننده محسن نوربخش، رئیس وقت بانک مرکزی می‌شود. او در آنجا غیر از رانندگی کار ثبت نامه‌ها را هم بر عهده می‌گیرد. زنجانی بعد از اتمام دوره سربازی به دلیل اینکه «صاحب چند کارت» برای دلالی بانک مرکزی بود تصمیم می‌گیرد در تزریق دلارهای بانک مرکزی برای کنترل بازار فعالیت کند. زنجانی می‌گوید، نخستین ارزی که از بانک مرکزی برای توزیع گرفته ۱۷ میلیون دلار بوده؛ کارمزدی که بابت توزیع آن دریافت کرده هم ۱۷ میلیون تومان بوده است. او هر روز ۱۷ میلیون دلار از بانک می‌گرفت و پخش می‌کرد و ۱۷ میلیون تومان هم سود دریافت می‌کرده است. البته روایت بابک زنجانی در مورد میلیاردر شدنش، توسط مسوولین وقت بانک مرکزی و رئیس دفتر دکتر نوربخش تکذیب شده است. یزدان‌پناه، رئیس دفتر دکتر نوربخش، با صراحت گفته بود: نوربخش هیچ‌گاه راننده‌ای به نام بابک زنجانی نداشته است. یکی از دستیاران بابک زنجانی هم همان زمان گفته بود: "ریشه ثروت او، بر خلاف روایتی که سر زبان‌ها انداخته بود به نیمه سال ۹۰ می‌رسید و برخلاف آنچه که ادعا می‌کند رابط نوربخش، رئیس بانک مرکزی در دولت هاشمی رفسنجانی برای تزریق ارز به بازار نبوده". اما او اطلاعات تازه ای درباره ثروتمند شدن زنجانی ارائه نمی دهد. روایت دیگری هم درباره ثروتمند شدن زنجانی هست. اینکه او پس از درگذشت نوربخش، رییس کل اسبق بانک مرکزی تصمیم می‌گیرد پوست گوسفند به خارج از کشور بفروشد. او پوست گوسفندان را می‌خرید، سپس دباغی کرده و بعد به گفته خود، آنها را به ترکیه می‌فرستاد. زنجانی می‌گوید، در نخستین کانتینری که به ترکیه فرستاد هر «سالامبور» برایش نیم دلار تمام شد؛ اما آنها را در ترکیه به ۱۹ تا ۲۰ دلار فروخت و پولش یک‌باره چندبرابر شد. او کارش را با ۵ هزار پوست شروع کرد و سودهای کلانی عایدش شد؛ همه چیز خوب پیش می‌رفت تا اینکه در سال 1385 ورشکست شد و به زندان افتاد. اما تحریم ایران، یک فرصت طلایی بود تا زنجانی دوباره ثروتمند شود. روابط بابک زنجانی در دولت احمدی نژاد بابک زنجانی با بهره گیری از روابطی که در دولت پیدا کرده بود، وارد صنعت نفت شد و در دوره ای که ایران به دلیل تحریم های شدید شورای امنیت سازمان ملل و اتحادیه اروپا نمی توانست به سهولت نفت خود را بفروشد یا پول نفت را وارد کشور کند، تصمیم گرفت با بهره گیری از رانت های پیدا و پنهان، خود مسوولیت فروش نفت ایران را بر عهده بگیرد. اینکه او از چه طریقی و با سفارش چه فردی موفق به بهره گیری از چنین رانت کلانی شد مشخص نیست. برخی، سید حسن میرکاظمی را عامل دسترسی او به رانت فروش نفت می دانند اما مشخص نیست این نظر تا چه حد صحیح باشد چراکه بر خلاف آنچه گفته می شد، او برادر مسعود میرکاظمی وزیر اسبق نفت نیست. با این وجود سید حسن میرکاظمی که رفاقت زیادی با بابک زنجانی داشت، با برخی افراد در حاکمیت بسیار نزدیک بود. عکس معروفی از سید حسن میرکاظمی که مسلح به سلاح کمری در جریان تعقیب معترضین بعد از انتخابات ریاست جمهوری سال ۸۸ بود منتشر شد و کمی بعد، بابک زنجانی، عکسهای مشترکی از خود و میرکاظمی منتشر کرد که بسیار جنجال به پا کرد. البته زنجانی در گفت و گوی معروفی که با تیتر "من بسیجی اقتصادی هستم" منتشر شد، درباره این عکسها توضیح داد و گفت : " میرکاظمی واقعاً خطایی نداشته و کار حرفه‌ای خودش را انجام داده است و در جریانات سال ۸۸ و به دلیل مسئولیتی که داشته یک سلاح هم به کمرش بوده و اتفاق خاصی نیافتاده است". البته سخنان زنجانی درباره حسن میرکاظمی هم بسیار ضد و نقیض است. از یک طرف او را دوست خوب خود که فعالیت تجاری ندارد توصیف کرده و در جایی دیگر، او را از تجار خوب نامیده است. زنجانی با سعید مرتضوی هم روابط بسیار نزدیکی داشت. تفاهم نامه ای برای معامله ۳٫۵ میلیارد یورویی بابک زنجانی با تأمین اجتماعی از سوی سعید مرتضوی، مدیرعامل وقت این سازمان با زنجانی عقد شده بود تا چند شرکت تأمین اجتماعی را خریداری کند. خبرگزاری فارس بعدها به نقل از یک منبع آگاه اعلام کرد که مرتضوی براساس این تفاهم نامه چند فقره چک به مبلغ ۳٫۵ میلیارد یورو به بابک زنجانی پرداخت کرده بوده اما هیچگونه پولی از فروش شرکت‌ها به سازمان وارد نشده است. امیرعباس سلطانی، نماینده مجلس و عضو کمیته پیگیری پرونده «بابک زنجانی» چندین ماه بعد از بازداشت او در مهر ۱۳۹۳ به رسانه‌ها گفت که بسیاری از مقامات بلندپایه دولت احمدی‌نژاد از جمله وزیر دارایی، رئیس بانک مرکزی و وزیر نفت در تخلفات وی سهیم بوده‌اند. وی گفت که ۱۰ نفر به دلیل ارتباط با او در زندان دستگیر شده‌اند که نشان می‌دهد فعالیت‌های او حتی پس از بازداشت هم ادامه دارد. وی گفته است: "زنجانی ۱۳ هزار میلیارد تومان بالا کشیده است، حالا شما حساب کنید سودش در این اوضاع چقدر است و چقدر به کشور و مردم ضربه خورده است... زنجانی ۱۳ پرونده تخلف مالی داشته و شناسنامه جعلی استفاده می‌کرده است، متأسفانه باوجود این تخلفات بازهم نفت را در اختیار او قرار می‌داده‌اند ۹۰ درصد اموال زنجانی در خارج از کشور است و او چیزی در ایران ندارد که ما به آن دلخوش باشیم، در واقع ۱۰ درصد اموالی که در ایران دارد صاحب دیگری نیز دارد. زنجانی شرکت‌های بزرگ خود را نیز به نام افراد دیگری کرده و مدیرعاملان آنها اشخاص دیگری هستند، با همین ترفند توانسته کار کند که نتوانیم این شرکت‌ها را مصادره کنیم. زنجانی همه را سرکار گذاشته و هیچ راه حلی ارائه نکرده." با وجود مسجل بودن نقش برخی مقامات دولت قبل در اقدامات زنجانی، هیچگاه با مسوولان دولت قبل در این باره برخوردی نشد یا مشارکت آنان در این مسایل بیش از این رسانه ای نشد. بابک زنجانی و یکشنبه سیاه مجلس البته نخستین بار که روابط بابک زنجانی با دولت قبل آشکار شد، مربوط به زمان دوری نمی شود. در 15 بهمن ماه سال 91 و در جریان استیضاح عبدالرضا شیخ الاسلامی وزیر وقت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به دلیل انتصاب سعید مرتضوی در مدیریت سازمان تامین اجتماعی، در روزی که به دلیل درگیری لفظی محمود احمدی نژاد و علی لاریجانی روسای قوای مجریه و مقننه، به یکشنبه سیاه مجلس شهرت یافت، احمدی نژاد فیلمی از دیدار سعید مرتضوی و فاضل لاریجانی (برادر رییس مجلس) در جلسه علنی پخش کرد که صوت آن کاملاً نامفهوم بود و از این رو، وی اقدام به خواندن سخنان رد و بدل شده میان آن دو نفر کرد. به گفته احمدی نژاد، در این جلسه فاضل لاریجانی از مرتضوی خواسته بود با گروه «ز» کار کند و خواهان شراکت با بابک زنجانی و سازمان تامین اجتماعی شده و برای این کار حاضر است تا موافقت علی لاریجانی به عنوان رییس مجلس و صادق لاریجانی به عنوان رییس قوه قضاییه را نیز کسب کند. بعدها معلوم شد منظور از گروه ز، بابک زنجانی است. البته در همان سال 91، توسط اتحادیه اروپا به دلیل آنچه "کمک به دور زدن تحریمها از طریق داشتن نقش کلیدی در تجارت نفت ایران و انتقال پول مربوط به فروش آن به دولت ایران" خوانده شد، در لیست تحریم قرار گرفت که خودش در مصاحبه با رویترز ورود به این لیست را اشتباه خواند و گفت که کاری خلاف قواعد اتحادیه اروپا نکرده و نفت را در کشورهای معاف از تحریم و طبق قوانین بین‌المللی فروخته است. او همچنین در این مصاحبه گفت که یک مجموعه تجاری خصوصی دارد که هیچ رابطه خاصی با دولت ایران ندارد و شرکت نفتی او در عراق فعالیت تجاری می‌کند. اما در زمانی که نام گروه ز در مجلس مطرح شد هنوز ارتباطی بین گروه ز و بابک زنجانی و فروش نفت علنی نشده بود. نخستین اتهامات علیه زنجانی با پایان دولت احمدی نژاد و روی کار آمدن دولت تدبیر و امید، خورشید شانس و اقبال بابک زنجانی که مسوولیت فروش نفت ایران را بر عهده گرفته بود رو به افول گذاشت و کم کم نام او بر سر زبانها افتاد. نخستین بار، بیژن زنگنه وزیر نفت روز سه شنبه ۱۹ شهریور ۹۲، یک ماه پس از آنکه تصدی مسوولیت وزارت نفت را بر عهده گرفت از بابک زنجانی نام برد و گفت: بابک زنجانی، تاجر ایرانی بیش از دو میلیارد دلار حاصل از فروش نفت ایران را به خزانه دولت واریز نکرده و وزارت نفت و مجلس ایران در حال پیگیری این مسئله هستند. همچنین وی به خبرنگاران گفت که زنجانی معتقد است که این پول به حسابش ریخته شده اما این حساب از طرف آمریکایی‌ها بلوکه شده است. البته دو روز بعد، جلیل جعفری عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی گفت: بدهی بابک زنجانی به وزارت نفت «دو میلیارد دلار نیست، بلکه دو میلیارد و ۸۰۰ میلیون دلار است». چند روز بعد، زنجانی سخنان زنگنه را تکذیب کرد و گفت این پول در حساب شرکتی وابسته به وزارت نفت در خارج از کشور است و عدم انتقال این پول به وزارت نفت ربطی به او ندارد. زنجانی در ویدئویی که بر روی سایت یوتیوب منتشر کرد، گفت که نقش او در این ماجرا صرفاً کمک به افتتاح حساب برای یکی از شرکت‌های وزارت نفت در بانکی بوده که او در آن کار می‌کرده است. به گفته او این شرکت در هنگ کنگ به ثبت رسیده است. از آنجایی که این شرکت به دلیل تحریم‌ها نمی‌توانست برای نقل و انتقالات پولی خود حسابی در خارج از کشور داشته باشد، او صرفاً کمک کرده که این شرکتی بتواند حسابی در خارج از کشور باز کند تا پول عاید از فروش محصولات خود را دریافت کند. زنجانی گفت که به دلیل تحریمهای علیه او و بانکی که او در آن فعال بوده و شرکت زیر مجموعه وزارت نفت در آن حساب داشته، انتقال این پول به ایران فعلاً با مشکلاتی همراه است. زنجانی در واکنش به اظهارات زنگنه گفت: این حساب و موجودی آن توسط هیچ کشور و نهادی مسدود نشده و صرفاً مانع اصلی انتقال این پول به ایران این است که وزارت نفت می‌خواهد موجودی این حساب به حساب‌های وزارتخانه یا بانک مرکزی واریز شود که به گفته زنجانی عملاً به دلیل تحریم‌های بین‌المللی انتقال سوئیفتی این مبلغ به آن حساب‌ها امکانپذیر نبود. او گفت به محض اینکه شرکت هنگ کنگی وابسته به وزارت نفت حسابی را معرفی کند که برای انتقال سوئیفتی مشکلی نداشته باشد، بلافاصله این پول را به آن حساب منتقل خواهد کرد.اما پس از لغو تحریمها و برجام نیز این ادعاها توسط زنجانی تکرار شد و حتی در جلسات دادگاه او، زنجانی بارها وعده بازگشت پولها را مطرح کرد اما هر بار به دلیلی این اتفاق رخ نداد یا بهانه تازه ای مطرح شد. همان زمان که گفته شد بدهی بابک زنجانی بیش از 2 میلیارد و 800 میلیون دلار است، زنجانی گفت که در دو - سه سال گذشته – منظور، پیش از پایان دولت قبل - بیش از ۱۷ میلیارد از درآمد حاصل از فروش نفت را به ایران منتقل کرده است که البته این ادعای او به طور کامل اثبات نشد. از شهریور 92، بیژن زنگنه وزیر نفت بارها از بابک زنجانی به عنوان فردی که نفت ایران را فروخته و پولش را نداده یاد کرد و خواستار بازگرداندن پولهای وزارت نفت شد. هنوز ماجرای فروش نفت ایران توسط زنجانی و بازنگرداندن پول نفت تازه بود که این بار موضوع جدیدی از بابک زنجانی رسانه ای شد. در جریان ماجرای بحران فساد مالی ترکیه در آذر ماه ۱۳۹۲ نام شرکت سورینت که متعلق به بابک زنجانی بود به اتهام "انتقال غیرقانونی طلا از ایران به ترکیه" توسط مطبوعات ترکیه مطرح شد که رضا ضراب، شریک بابک زنجانی که همسر خواننده معروف ترکیه ای هم بود، بعدها بابت این پرونده بازداشت شد و همچون بابک زنجانی، همچنان در زندان است. این ماجرا هنوز داغ بود که سرانجام روز 9 دی 92، زنجانی بازداشت شد تا موضوع فروش نفت ایران و بازنگرداندن پول نفت توسط زنجانی وارد فاز تازه ای شود. غلامحسین محسنی اژه‌ای دراین باره گفت : «بابک زنجانی با توجه به مسائل و اتهامات وارده در هفته‌های اخیر از سوی مراجع قضایی بازداشت شد.» نکته جالب این بود که دو روز پیش از دستگیری زنجانی، محمدعلی پورمختار، رئیس کمیسیون اصل نود مجلس شورای اسلامی، اعلام کرده بود که بابک زنجانی بدهی ۲٫۶ میلیون یورویی خود بابت فروش نفت ایران را به دولت پرداخت کرده است. اما مصطفی افضلی‌فرد، سخنگوی کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی یک روز بعد مدعی شد که در ابتدا مسئولان بانک مرکزی گمان کردند با توجه به اسناد و مدارک ارائه‌شده از جانب زنجانی، پول حاصل از فروش نفت در حساب این بانک می‌باشد؛ اما با بررسی بیشتر جعلی بودن این اسناد محرز شد. قوه قضاییه وارد می شود محسنی اژه‌ای در بهمن ۱۳۹۲ از توقیف کلیه اموال زنجانی در داخل و خارج از ایران و بدهی ۹۰۰۰ میلیارد تومانی زنجانی به وزارت نفت و تصمیم قوه قضائیه برای توقیف این میزان ارزش از دارایی‌های زنجانی خبر داد. البته آن زمان تصور می شد که با فروختن بخشی از دارایی‌های زنجانی که در داخل ایران موجود است، می‌توان بدهی او به وزارت نفت را تسویه کرد. اما خیلی زود مشخص شد دارایی‌های داخل کشور زنجانی مبلغ ناچیزی از بدهی‌هایش را شامل می‌شود و می‌بایست برای پرداخت کامل بدهی‌ها، دارایی‌های وی در خارج از کشور به داخل منتقل شود. البته ماهها طول کشید تا خبری درباره محاکمه احتمالی زنجانی مطرح شود. سرانجام دی ماه سال 93 سخنگوی قوه قضائیه در نشست خبری خود با خبرنگاران از صدور قرار مجرمیت بابک زنجانی خبر داد و گفت: قرار مجرمیت بابک زنجانی 2000 صفحه است و باید هر صفحه مطالعه شود و زمان می‌برد تا تائید شود. او همچنین گفت که پرونده زنجانی بسیار سنگین و شامل 209 جلد است که با ملزومات آن هر جلد 200 صفحه دارد. بررسی پرونده بابک زنجانی ادامه داشت تا اینکه 11 مهر ماه سال 94، جلسات محاکمه بابک زنجانی و دو متهم دیگر پرونده فساد نفتی بر اساس کیفرخواست 237‌ صفحه ای به صورت علنی و به ریاست قاضی صلواتی آغاز شد و دادگاه در بیست و شش جلسه و با حضور خبرنگاران به اتهامات این سه نفر رسیدگی کرد. در طول برگزاری جلسات دادگاه، زنجانی چند بار وعده پرداخت بدهی خود را داد و البته تحریمها و موانع موجود در نقل و انتقال پول را بهانه کرد. با لغو تحریمها و آغاز دوره پسابرجام، این بهانه کمرنگتر شد اما باز هم خبری از پول فروش نفت نشد. در نهایت 16 اسفند ماه سال گذشته حکم این پرونده صادر و بابک زنجانی متهم ردیف اول، مهدی شمس متهم ردیف دوم و حمید فلاح هروی متهم ردیف سوم پرونده فساد نفتی به اعدام، رد مال و جزای نقدی معادل یک چهارم پولشویی محکوم شدند. یک روز بعد از اعلام حکم زنجانی، حسن روحانی رییس جمهور به آن واکنش نشان داد. وی که در آن روز به یزد رفته بود گفت: یک فرد به اعدام محکوم شده است، خوب، پول های نفت کجا رفته است؟ چه کسانی حمایت کرده بودند؟ و چه کسانی اجازه فروش نفت به او داده بودند؟ باید ریشه را پیدا کرد وگرنه فساد از بین نمی رود. بابک زنجانی پس از صدور حکم اعدام چه گفت؟ پس از صدور حکم اعدام بابک زنجانی، وکیل مدافع او گفت که موکلش پس از شنیدن حکم اعدام از وکلای خود خواسته صرف‌نظر از اینکه چنین رأیی صادر شده، همچنان کار انتقال پول و تسویه بدهی با شرکت نفت را به جدیت پیگیری کنند. رسول کوهپایه‌زاده درباره واکنش بابک زنجانی به حکم شعبه ۱۵ دادگاه انقلاب مبنی بر صدور حکم اعدام برای هر سه متهم پرونده گفت: با اینکه حکم صادره شده بود و زنجانی نیز مطلع شد در ارتباطی که با موکل داشتم زنجانی گفت شما صرف‌نظر از اینکه چنین رأیی صادر شده همچنان کار را با جدیت برای انتقال پول و تسویه بدهی پیگیری کنید. وکیل مدافع بابک زنجانی البته گفت : از موکل خواستم این موضوع را شخصاً به وکلای خارجی خود نیز منتقل کند تا آنها بدون توجه به رأی صادره و عواقب آن، کار انتقال وجوه را با جدیت دنبال کنند. کوهپایه‌زاده ادامه داد: وقتی زنجانی از مفاد رأی مطلع شد از من پرسید آیا واقعاً من مفسد فی‌الارض هستم؟ به او پاسخ دادم که از نظر من چنین نیست و دادگاه به ماده ۲ قانون مجازات اخلالگران در نظام اقتصادی اشاره کرده و گفته اعمال شما به قصد ضربه زدن به نظام بوده است. موکل وقتی این را شنید خیلی متعجب و متاثر شد و گفت «یعنی من چون قصد ضربه زدن به نظام داشتم مفسد شناخته شدم؟من که همه هدفم خدمت به نظام بوده است و به نظام کمک کردم». حکم اعدامی که تایید شد حکم اعدام زنجانی، 16 فروردین ماه امسال در شرایطی ابلاغ شد که هنوز همگان در حال و هوای تعطیلات نوروز بودند. این حکم در 318 صفحه به رسول کوهپایه زاده وکیل بابک زنجانی ابلاغ و یادداشت برداری از آن آغاز شد. شاید با توجه به سخنان روحانی و بلاتکلیف بودن موضوع بازگشت پولهای فروش نفت به بیت المال، کمتر کسی تصور می کرد حکم اعدام بابک زنجانی تایید شود. اما این پرونده که 20 اردیبهشت به دیوان عالی رفته بود، سرانجام در روز 13 آذر ماه تایید شد. بدین ترتیب دیوان عالی کشور هم حکم اعدام را تایید کرد تا نحسی 13 آذر هم گریبانگیر پرونده زنجانی شود. هرچند این پرسش که تکلیف صدها میلیون دلاری که از پول فروش نفت به بیت المال بازنگشته، همچنان نامشخص است. منبع: ماهنامه عصر کیمیاگری شماره 48