تنوع بخشی بازارها و سبد صادراتی؛ اولویت نخست صنعت پتروشیمی در پسابرجام

به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی " نفت ما " ، تهران- ایرنا- پتروشیمی به عنوان صنعتی کارآمد و اشتغال زا از مهم ترین حوزه ها در زمینه دستیابی به انواع بازارها در عرصه بین المللی و افزایش تنوع در سبد صادراتی کشور در پسابرجام محسوب می شود که با بهره گیری از توان داخلی توانسته است در مسیر اهداف تعیین شده خویش حرکت کند و به نمونه ای کارآمد از اقتصاد مقاومتی در صنعت نفت تبدیل شود. صنایع پتروشیمی بخشی از صنایع شیمیایی است که فرآورده ‌های این حوزه را از مواد خام حاصل از نفت و گاز طبیعی تولید می‌کند. تا پیش از ورود نفت به مفهوم امروزی در زندگی انسان، مواد شیمیایی بر اثر تغییر و تبدیل صنایع گیاهی و حیوانی به دست می آمد اما در اوایل سده بیستم میلادی نفت خام و گاز طبیعی به عنوان ماده اولیه برای تهیه بسیاری از ترکیب های مورد نیاز انسان، اهمیت حیاتی و روز افزونی پیدا کرد. همین امر سبب شد تا اینک فرآورده های نفتی علاوه بر مصرف در زمینه سوخت وسایل نقلیه، روغن موتور و ... در بسیاری از بخش های کشور نیز نقش ارزنده ‌ای ایفا کند. از این رو فرآورده ‌های نفتی در تهیه سوخت موشک های هدایت کننده، سفینه های فضایی و ماهواره ها و حتی در ساخت بسیاری از قطعه های داخلی آنها کاربرد اساسی دارد. همچنین ماده اولیه بیشتر داروها و حتی آنتی ‌بیوتیک ها از ترکیب های نفتی مشتق می شود. صنعت پتروشیمی در ایران با گشایش بنگاه شیمیایی و به دنبال آن آغاز فعالیت کارخانه کود شیمیایی در 1338خورشیدی، شکل گرفت. چند سال بعد و در 1343خورشیدی به منظور تمرکز و توسعه این صنعت، شرکت ملی صنایع پتروشیمی تاسیس شد و کار خود را شروع کرد که هدف آن، تولید فرآورده های پتروشیمی و شیمیایی از نفت، مشتق های نفتی، گازهای طبیعی و دیگر مواد خام آلی و معدنی بود. در نهایت با رشد فزاینده مصرف محصول های پتروشیمی در جهان و ایجاد بازاری گسترده در این حوزه، در سال های گذشته به ویژه پس از پایان جنگ تحمیلی، سیاست گذاران کشور با تمرکز در برنامه ریزی، طراحی و احداث مجتمع های بزرگ نفت، گاز و پتروشیمی درصدد استفاده بهینه از این منابع اقتصادی بر آمدند و در این راه با مشارکت سرمایه گذاران داخلی و خارجی به بهره گیری بهینه از منابع عظیم زیر زمینی و موقعیت راهبردی جغرافیایی کشور با استفاده از آخرین دستاوردهای دانش و فناوری در این صنعت پرداخته اند. از این رو پتروشیمی را باید صنعتی سرمایه بر و دانش محور دانست. دولت یازدهم با تکیه بر رویکرد تعاملی باعث رونق فضای حاکم بر کسب و کار شده که صنعت پتروشیمی ایران نیز از این قاعده مستثنی نبوده است. لغو تحریم های بین المللی اعمال شده پس از برجام در حوزه فناوری، تأمین مالی، حمل و نقل، بیمه و فروش محصول ها در بازارهای بین المللی، امید حضور پررنگ تر و جدی تر ایران در بازارهای از دست رفته را به همراه فعالیت در بازارهای جدید، آسان تر کرد که این سبب سرعت بخشیدن در رشد توسعه صنعت پتروشیمی کشور شد و همین توجه دولت، وابستگی اقتصاد کشور به نفت خام و خطر وابستگی به اقتصاد تک محصولی را کاهش خواهد داد. همچنین حضور دوباره ایران در بازار اروپا، باعث بازپس گیری سهم صنعت پتروشیمی در این بازار می شود. توسعه پایدار در پتروشیمی، اشتغال زایی و ایجاد ارزش افزوده در این صنعت را به دنبال دارد که این امر با کامل کردن زنجیره ارزش محصول های بالادستی و توسعه صنایع پایین دستی به دست می آید. همچنین تجربه های موفق کشورهای دیگر نشان می دهد با توجه به فضای رقابت جهانی در حوزه های مختلف، کاهش هزینه های تولید و بهره گیری هوشمندانه از فناوری های جدید و شیوه های کارآمد مدیریتی و جذب منابع مالی، می توان پیشرفت در این عرصه را ایجاد کرد. از این رو توسعه مدل هایی مانند پارک ها و شرکت های پتروشیمی در کشور، شکوفایی این بخش و توسعه منطقه ای استان های کشور در راستای توسعه این صنعت مهم را به دنبال خواهد داشت. پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز صنعت پتروشیمی با «فاطمه رضایی خاچکی» پژوهشگر موسسه مطالعات بین المللی-راهبردی نپتا، دبیر سرویس داخلی و بین الملل آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی «نفت ما» و کارشناس مدیریت انرژی به گفت و گو پرداخت. - متن کامل گفت و گو با ایرنا در ادامه آمده است: **ایرنا: در سال های گذشته اعمال تحریم های یک جانبه چه تاثیری بر صنعت پتروشیمی گذاشته است؟ رضایی خاچکی تولید و صادرات محصول های پتروشیمی را پس از نفت بزرگترین درآمد ارزی کشور دانست و گفت: تحریم کنندگان بعد از تحریم نفت به دنبال تحریم صنعت پتروشیمی ایران رفتند. هر چند بخش بزرگی از این صنعت، خصوصی شده بود و مشمول بهانه ها و اتهام های واهی آنان نمی شد اما این حوزه نیز از ین معضل دور نماند و در زمینه تامین مالی طرح ها، انتقال فناوری، بیمه، کشتیرانی و انتقال بانکی، تحریم را تجربه کرد و این امر نخست به وسیله آمریکا صورت گرفت و سپس با مدیریت و راهبری این کشور وارد فهرست تحریم های اتحادیه اروپایی و سازمان ملل متحد شد. **ایرنا: بر پایه گفت و گوهای دولت یازدهم و به وجود آمدن شرایط پساتحریم این وضعیت چه تاثیری بر صنعت پتروشیمی داشته است؟ این کارشناس مدیریت انرژی درباره لغو تحریم های مرتبط با حوزه پتروشیمی، بیان داشت: بر پایه دستور های اجرایی رییس جمهوری آمریکا در زمینه های زیر تحریم ها لغو یا متمم به آنها افزوده شد. 1-تحریم سرمایه گذاری، شامل مشارکت در سرمایه گذاری های مشترک، کالاها، خدمات، اطلاعات، فناوری و دانش و کمک فنی برای بخش های نفت، گاز و پتروشیمی 2- تحریم خرید، تحصیل، فروش، حمل و نقل، یا بازاریابی نفت، فرآورده های پتروشیمی و گاز طبیعی از ایران 3- تحریم صادرات، فروش یا عرضه فرآورده های نفتی تصفیه شده و فرآورده های پتروشیمی به ایران 4- تحریم خدمات وابسته برای هریک از دسته تحریم های فوق. همچنین برپایه ابلاغیه اتحادیه اروپایی درباره اجرای برجام تحریم های حوزه پتروشیمی ایران نیز لغو شدند که عبارتند از: 1-تحریم های واردات فرآورده های پتروشیمی ایران 2- تحریم های صادرات تجهیزات کلیدی بخش های نفت، گاز و پتروشیمی 3-تحریم های سرمایه گذاری در بخش های نفت، گاز و پتروشیمی 4-تحریم ها خدمات وابسته برای هر یک از گروه های فوق. وی در ادامه اظهار داشت: ساختارهای سه گانه تحریم صنعت پتروشیمی ایران در حوزه هایی همچون تحریم فاینانس و تأمین مالی ایجاد واحدهای پتروشیمی، تحریم دانش فنی، تجهیزات و کاتالیست ها، تحریم صادرات محصول های پتروشیمی ایران، لغو شد. همچنین به گفته مسوولان این بخش در پسابرجام رشد بالای 50 درصدی صادرات را تجربه کرده است. **ایرنا: جایگاه صنعت پتروشیمی را بر پایه سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی در این حوزه چگونه ارزیابی می کنید؟ پژوهشگر موسسه مطالعات بین المللی راهبردی نپتا، بندهای 15،14،13و 18 سیاست های کلی اقتصاد مقاومتی را در ارتباط با صنعت نفت دانست و گفت: در این بندها در ارتباط با کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، مشارکت بخش خصوصی در فروش و افزایش صادرات فرآورده های نفتی، پتروشیمی و ارزش افزوده تاکید شده و از آنجا که حدود 40 درصد صادرات غیر نفتی کشور متعلق به محصول های پتروشیمی بوده حمایت از این صنعت کمک به جلوگیری از خام فروشی است. با توجه به توسعه 50 طرح پتروشیمی که نیاز به 30 میلیارد دلار سرمایه گذاری دارد، در صورت تحقق این طرح ها علاوه بر درآمد زایی، سبب رونق اشتغال، افزایش امنیت و منافع کشور در تمامی ابعاد خواهد شد. **ایرنا: سرمایه گذاری های خارجی تا چه اندازه می تواند به صنعت پتروشیمی کمک کند؟ رضایی خاچکی با تاکید بر سرمایه گذاری در حوزه صنعت پتروشیمی یادآور شد: اینک به دلیل فضای جدید ایجاد شده در پسابرجام و تمایل شرکت های صاحب نام خارجی، شاهد حضور بیشتر این شرکت ها برای تکمیل طرح های توسعه پتروشیمی هستیم که این روند استمرار خواهد داشت. سرمایه گذاران خارجی خواهان بازدهی و گریز از ریسک هستند. در این زمینه استمرار معافیت مالیاتی در منطقه های ویژه اقتصادی و آزاد اهمیت زیادی در جذب سرمایه خارجی دارد. باید دانست هر یک میلیارد دلار سرمایه گذاری 1.3 میلیون تن به تولید پتروشیمی کشور می افزاید. **ایرنا: معرفی تولیدهای صنایع پتروشیمی به بازارهای مصرف چگونه باید انجام پذیرد؟ دبیر سرویس داخلی و بین الملل آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی «نفت ما» بیان داشت: شرکت های داخلی با بازاریابی های جدید در تلاش هستند تا علاوه بر تامین نیاز داخلی، حضوری فعال در بازار بین المللی داشته باشند. با توجه به تدابیری همچون افزایش صادرات پتروشیمی، متنوع سازی سبد تولید و بازارهای هدف و کشف بازارهای جدید، ایجاد سندیکای بیمه ایرانی، تولید برخی محصول های راهبردی پتروشیمی در داخل که به وسیله دولت یازدهم صورت گرفته است در مسیر دستیابی به تثبیت و حفظ بازار پتروشیمی به خوبی حرکت کرده ایم. **ایرنا: دولت در برابر صنعت پتروشیمی چه وظیفه ای بر عهده دارد؟ پژوهشگر موسسه مطالعات بین المللی-راهبردی نپتا درباره وظیفه دولت در حوزه صنعت پتروشیمی تصریح کرد: دولت باید علاوه بر عرضه و تامین خوراک مطلوب با قیمت مناسب در راستای تبدیل نفت خام به فرآورده های با ارزش افزوده‌ بالاتر بکوشد و با حمایت از پژوهش، آموزش نیروی متخصص، توسعه فناوری و کمک به صدور دانش فنی و مهندسی پتروشیمی در مسیر بهره وری بیشتر این عرصه تلاش کند. همچنین کمک به تشکیل مدیریت زنجیره تامین و مدیریت لجستیک در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی کشور مهم است و باید چنین صنایعی که تامین کنندگان زیادی دارند از این راه حل برای بهبود ارتباط با تامین کنندگان استفاده کنند. توجه به مدیریت زنجیره تامین در طرح ها از جمله مواردی است که موفقیت برنامه را تحت تاثیر قرار می دهد. نبود آگاهی امکان دارد باعث، افزایش هزینه و تاخیر در طرح شود که کاهش این تاثیرهای منفی از مسیر مدیریت زنجیره تامین به ویژه در عرصه های نفت، گاز و پتروشیمی با توجه به بزرگی طرح ها و هزینه های بالای آنها می تواند گام موثری در جلوگیری از هدر رفتن منابع مالی، نیروی انسانی و زمان باشد. عملکرد زنجیره تامین صنعت پتروشیمی ایران از عوامل مکان یابی تولید، نبود اطمینان زنجیره تامین و اقدام های ساخت و تولید تاثیر می گیرد. **ایرنا: چشم انداز پتروشیمی ایران در آینده را چگونه ارزیابی می کنید؟ وی صنعت پتروشیمی ایران را در مسیر رشد و توسعه دانست و گفت: این عرصه دستاوردهای ارزشمندی را در 50 سال عمر خود به دست آورده است. ایران به عنوان دومین قدرت پتروشیمی در منطقه خاورمیانه بیش از ٢٥ درصد از تولید محصول های پتروشیمی را در اختیار دارد و بر اساس طرح های توسعه ای که وارد مدار تولید شده اند، سهم این صنعت در بازارهای داخلی و بین المللی افزایش خواهد یافت که با یک راهبرد جامع می توان بسیاری از بازارهای بین المللی را نیز بدست آورد. برپایه لغو تحریم های اعمال شده علیه صنعت پتروشیمی ایران و با توجه به فضای مثبت پدید آمده،«تنوع تولید محصول ها و مقصدهای جدید صادراتی» به عنوان دو راهبرد مهم در صنعت پتروشیمی در دستور کار قرار دارد و اینک تقاضا از سراسر جهان برای محصول های پتروشیمی ایران در حال افزایش است. رضایی خاچکی در پایان اظهار داشت: اکنون ظرفیت تولید پتروشیمی در کشور به بیش از ٦٠ میلیون تن رسیده است و بر اساس تنوع تولید محصول و بازارهای متنوع هیچ گونه نگرانی در زمینه تامین نیاز داخل و صادرات وجود ندارد. یکی از هدف های صنعت پتروشیمی ایران در افق ١٤٠٤ خورشیدی دستیابی به مقام نخست منطقه در صنعت پتروشیمی محسوب می شود که بر پایه دانش فنی موجود و تلاش متخصصان ایرانی رسیدن به این هدف ممکن خواهد شد. با توجه به برنامه ریزی ها، ظرفیت تولید پتروشیمی تا پایان برنامه پنجم به 100 میلیون تُن رسیده است و می کوشیم تا این ظرفیت در 1404 خورشیدی به 180 میلیون تُن به منظور دستیابی به افزایش تنوع و ارتقای محصول های تولیدی برای حضور در بازارهای داخلی و خارجی برسد و پیش بینی می شود حجم صادرات محصول های پتروشیمی افزایش بیابد و به 14 میلیارد دلار برسد. البته چالش هایی همچون محصول های پتروشیمی مشتق از شیل اویل و شیل گس، راهبرد شکست خورده دامپینگ(صادرات یک کالا با قیمت کمتر از هزینه های تمام شده) محصول های پتروشیمی تولید متانول چین و هند از ذغال سنگ و برخی موانع و محدودیت های سرمایه گذاری خارجی بر سر راه توسعه این صنعت وجود دارد. بنابراین انجام دادن یک طرح تحقیقاتی در این زمینه با توجه به پیامدهای اقتصادی، سیاسی و امنیتی آن برای ایران بسیاری ضروری است تا راهبرد جامعی برای رویارویی با شرایط تدوین شود. منبع: ایرنا