انحصار در بانکرینگ ایران

به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی " نفت ما " ، این مزیت سبب شده تا این محصول ایران که بیشتر به عنوان سوخت کشتی ها و شناورها مورد استفاده قرار می گیرد،‌مورد اقبال واقع شود. با وجود دارا بودن سوخت مناسب برای سوخت رسانی به کشتی ها ‌(یا همان بانکرینگ) با نگاهی به زوایای مختلف ماجرا،‌مشخص می شود که غفلت چند ساله ایران در کسب بازار پر اهمیت بانکرینگ در خلیج فارس،‌درآمد چند میلیارد دلاری را از ایران گرفته است زیرا با وجود سابقه 20 ساله فجیره در صنعت بانکرینگ، ‌ایران 10 سال است که به این مهم پا گذاشته و در حال ایجاد زیرساخت های مورد نیاز آن است. در حال حاضر بندر فجیره امارات که مهمترین بندر حوزه خلیج فارس و دریای عمان و سومین بندر بزرگ جهان به شمار می رود، با فروش سالانه ٢٤ میلیون متریک تن سوخت در جایگاه دوم کشورهای بانکر کننده و پس از سنگاپور قرار دارد. نکته پر اهمیت در این ماجرا این است که حدود 80 درصد بانکر یا همان نفت کوره ارائه شده در این بندر، ‌نفت کوره تولید شده در ایران است که به رقیب خود صادر می کند. اما در مقایسه با بندر فجیره،‌ایران مزیت های فراوانی در بانکرینگ دارد. نزدیکی به آبهای آزاد، ‌وجود جزیره های مختلف از جمله قشم بر سر راه تنگه هرمز و محل عبور کشتی ها،‌ موقعیت جغرافیایی طبیعی این جزایر برای پهلوگیری،‌ دسترسی آُن به سوخت با کیفیت و .... را می توان از جمله این مزیت ها دانست که در صورت وجود زیرساخت ها و امکانات مناسب می تواند مراجعه کشتی ها و شناورها عبوری از خلیج فارس به ایران برای سوختگیری را بیشتر کند. از همین رو،‌ وزارت نفت براساس میزان ذخایر عظیم نفت و گاز و موقعیت جغرافیایی جزیره قشم، این منطقه را به عنوان قطب بانکرینگ سوخت رسانی و خدمات جانبی به کشتی های تجاری و صنعتی در جنوب کشور تعیین کرد. در این میان انتخاب جزیره قشم بعنوان قطب بانکرینگ کشور و فاصله کوتاه آن تا آبراه های بین المللی منطقه، اهمیت ایجاد زیرساخت های لازم برای سوخت رسانی به کشتی ها بیش از پیش مشخص می شود. با وجود این تاخیر، ‌چند سالی است که اهمیت توجه به کسب جایگاه واقعی ایران در بانکرینگ خلیج فارس مورد توجه قرار گرفته است در همین خصوص حتی در سال گذشته دستورالعمل بانکرینگ توسط وزارت نفت منتشر شد تا شرکت های خصوصی که خواهان حضور در این صنعت پرسود هستند،‌ با توجه به مقررات اقدام به اینکار کنند. اکنون نیز با توجه به این عوامل،‌ چند شرکت خصوصی مشغول آماده سازی زمینه های لازم و زیرساخت های مورد نیاز برای حضور فعال و گسترده در سوخت رسانی به کشتی های عبوری از خلیج فارس هستند. شرکت های ایرانی درحال فعالیت خود را در این راه آغاز کرده اند که علاوه بر وجود رقیب بزرگ خارجی به نام فجیره،‌در داخل نیز با رقبایی کار می کنند که به واسطه برخی ملاحظات، انحصار این بازار را از آن خود کرده اند. این انحصار سبب ایجاد رانت، فساد اقتصادی و از همه مهمتر فضای غیر رقابتی شده که یک خطای راهبردی به شمار می رود. انحصار بانکرینگ آنجا بیشتر خودنمایی می کند که خطوط لوله انتقال فرآورده های نفتی و اسکله های نفتی به صورت انحصاری به مجموعه ای خاص داده شده در حالی که دولت به منظور ایجاد بازار رقابتی سالم و جلوگیری از انحصار در این زمینه، می توانست زیر ساخت هایی نظیر اسکله های تجاری، کریدور خطوط لوله و اسکله ها را بعنوان زیرساخت های حاکمیتی تحت کنترل خود داشته باشد تا شرکت های بخش خصوصی بتوانند براحتی و بدون دغدغه از این زیرساختها استفاده کنند. این انحصار برای شرکت بناگستر کرانه سبب شده تا این شرکت در حال حاضر یک سایت مخزن 80 هزار تنی در حال بهره برداری داشته و همزمان احداث 800 هزار تن مخزن تازه را نیز در دستور کار داشته باشد. همچنین شرکت بنا گستر کرانه اسکله شماره 3 را نیز در اختیار دارد، توان تخلیه و بارگیری 1.8 میلیون تن سوخت در سال را داراست که 54 میلیارد ریال در سال درآمد زایی برای این شرکت بهمراه آورده است. البته این تنها اسکله در اختیار این شرکت نیست بلکه این شرکت دو اسکله دیگر را نیز در اختیار دارد که آنها نیز مجموعا 1.1 میلیون تن ظرفیت دارند. در مجموع در اختیار قرار دادن این امکانات به یک شرکت،‌توانسته با ایجاد انحصار بی نظیری، درآمد سالانه بنا گستر را از مجموع این ظرفیت ها تا 330 میلیارد ریال در سال برساند. به تازگی نیز مصوبه احداث یک اسکله 100 هزار تنی از سوی سازمان بنادر و اداره بنادر استان هرمزگان به این شرکت اعطا شده و نکته با اهمیت این است که قراردادهای این شرکت با سازمان بنادر و دریانوردی برای بهره برداری از این اسکله ها 35 ساله است. این بدان معناست که تا 35 سال آینده امکان حضور و فعالیت گسترده برای سایر شرکت های خصوصی در حوزه بانکرینگ بسیار سخت خواهد بود زیرا علاوه بر موانع عادی و موجود،‌باید با انحصار ریشه دوانده این شرکت نیز رقابت کند. اما کار به اینجا ختم نمی شود و مزیت های بیشتری به این شرکت داده شده است.مجوز دیگری که بناگستر دریافت کرده، مجوز احداث خط لوله تا اسکله های کانتینری است. یعنی عملا عملیات بانکرینگ تمام کشتی ها در این منطقه بدون رقیب به این شرکت تقدیم شده تا از آن طریق بدون توجه به کیفیت خدمات و سوخت رسانی به کشتی ها در فقدان رقابت، درآمد خود را تضمین کند. بنابراین هر شرکت دیگری که بخواهد در زمینه بانکرینگ فعالیت کند باید از مونوپل این شرکت استفاده کرده و تامین سوخت خود را در گرو استفاده از خط لوله این شرکت می بیند که برای استفاده از آن نیز مجبور است بخشی از درآمد خود را به شرکت بناگستر کرانه برای استفاده از خط لوله بپردازد که به معنای درآمدی پایدار و دائمی و البته رانت جویانه برای این شرکت خواهد بود. حالا امکاناتی که در اختیار بناگستر است بسیار شبیه وضعیت کانال سوئز است. کشتی ها همچنان که نمی توانند برای دسترسی به مدیترانه هر بار آفریقا را دور بزنند و می بایست ناگزیر از این کانال عبور کنند شرکت های ایرانی نیز باید به هر طریق خدمات را از این به ظاهر رقیب و از کانال وی دریافت کنند. در این شرایط که همه تلاش ایران این است که بازار بانکرینگ منطقه را که در اختیار اماراتی هاست و سالیانه تا میلیارد دلار برای آنها درآمد ایجاد می کند به سمت ایران بکشاند،این اقدامات و انحصارگری سد راه بزرگی در این خصوص خواهد بود. علاوه بر اینگونه انحصارگرایی در داخل توسط این شرکت سوال دیگری که مطرح می شود این است که سوختی که تحت عنوان بانکرینگ از کشور توسط این شرکت خارج می شود آیا واقعاً تحویل کشتی های بین المللی عبوری شده و یا با فروش آن به بندر فجیره امارات به فعالیت بانکرینگ در آن بندر رونق بخشیده است. در واقع به جای آنکه از مزیت مهم ایران که سوخت باکیفیت کشتی هاست برای تولید ثروت در کشور و ارزآوری استفاده شود ،‌آّب به آسیاب رقیبی ریخته ایم که بدون کمک ما نیز چندین سال از ما جلوتر است و بزرگترین بازار بانکرینگ جنوب غرب آسیا به شمار می رود. در حال حاضر 50 درصد کل بانکرینگ جهان در منطقه خلیج فارس انجام می شود که از این میزان حدود 90 درصد آن توسط بندر فجیره امارات صورت می پذیرد و تنها با شکستن اینگونه انحصارگرایی می توان بیش از نیمی از سهم بانکرینگ بازار خلیج فارس را نصیب کشورمان کنیم و در این بین شرکت نفت و سازمان بنادر مراجعی هستند که می توانند با ساختن بستری برای رقابت سالم این انحصار را بشکنند .