نگاهی به صنعت جهانی جی تی ال به عنوان یک گزینه جذاب

به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی " نفت ما " ،تبدیل گاز طبیعی به سوخت مایع را باید فرآیندی شیمیایی در زنجیره کوچک هیدروکربورها و گازهای دیگر به زنجیره بلندتری از محصولات هیدروکربوری دانست که می توان آن را در دمای معمولی و به سهولت منتقل نمود. هرچند در واقع در این فرآیند با تبدیل گاز طبیعی به محصولاتی نظیر متانول، دی متیل اتر و ام تی بی ای و با استفاده از سنتز فیشر-تروف روبرو هستیم. این فرآیند که نخستین بار توسط فرانز فیشر و هنس تروف در انستیتوی پژوهشی زغال سنگ کیسر ویلهام در شهر مولهیم آندر روهر و در سالهای دهه 1920 ابداع گردید، به مرور به یک دستاورد بزرگ برای صنعت نفت تبدیل شده است. در سالهای جنگ جهانی دوم از این فناوری برای تهیه سوخت مایع مورد نیاز در وسایل حمل و نقل و از معادن عظیم در دسترس زغال سنگ استفاده گردید. بعدها در آفریقای جنوبی نیز از این روش استفاده گردید که همچنان ادامه دارد. هرچند تفاوتهایی در میان روشهای تبدیل زغال سنگ و گاز طبیعی به سوخت مایع وجود دارد. در ادامه با مهمترین طرح های تولید جی تی ال دنیا آشنا می شویم: 1. پروژه بینتولو شرکت شل در مالزی. ظرفیت تولید: 14700 بشکه در روز. آغاز به کار: سال 1993 . 2. پروژه پتروسا موساژاس در آفریقای جنوبی. ظرفیت تولید: 36000 بشکه در روز. آغاز به کار: سال 1993 . 3. پروژه ساسول/ قطرپترولیوم در قطر. ظرفیت تولید: 34000 بشکه در روز. آغاز به کار: سال 2007 . 4. پروژه پیرل قطر. ظرفیت تولید: 140000 بشکه در روز. آغاز به کار: سال 2012 . 5. پروژه شورون اسکراووس نیجریه. ظرفیت تولید: 34000 بشکه در روز. آغاز به کار: سال 2013 . از سوی دیگر، با توسعه اکتشاف و تولید از منابع غیرمتعارف گاز مانند گازهای شیل و گاز به دام افتاده در بستر معادن زغال سنگ، می توان از این فناوری برای تسهیل در عرضه گاز تولیدی بهره برد. نگاهی به فرآیند تولید جی تی ال در ادامه با مراحل مختلف تولید جی تی ال آشنا می شویم: ابتدا در مرحله تصفیه گاز، با تصفیه ناخالصی های گاز، موادی مانند آب، جیوه و ترکیبات گوگردی و کربنی موجود در گاز حذف می شود. در ادامه گاز غنی و شیرین دارای متان به ترکیبی از مونواکسید کربن و هیدروژن تبدیل می گردد. در این مرحله به اکسیژن نیاز داریم که از هوا و یا اکسیژن خالص استفاده می گردد. در مرحله بعد نیز از سنتز گاز به روش فیشر-تروف و کاتالیست استفاده می گردد. در مرحله چهارم و یا پالایش، محصول نهایی تولید و آماده صادرات می گردد. جی تی ال عموما از ال پی جی، نفتا و دیزل و همچنین بنزین، پارافین و روغنهای پایه گرید بالا تشکیل گردیده است. جذابیتهای جی تی ال هم اینک گاز طبیعی با استفاده از خط لوله، فشرده سازی، تبدیل گاز به محصولات شیمیایی، تبدیل به برق و تولید ال ان جی، منتقل و مصرف می گردد. اما با عرضه تجاری جی تی ال، روشهای فوق باید با یک فناوری دیگر رقابت نمایند. در مجموع، جی تی ال چهار ویژگی مهم دارد که عبارتند از: · انگیزه های مالی · امنیت عرضه سوخت مورد نیاز جهت حمل و نقل · متنوع نمودن سبد سوختهای مصرفی · فشارهای زیست محیطی کارشناسان با توجه به مزایای مختلف جی تی ال به ویژه تنوع تولید و سهولت جابجایی و مزایای زیست محیطی، مهمترین مزیت جی تی ال را سهولت جابجایی آن در مقایسه با سایر روشهای انتقال گاز طبیعی می دانند. همچنین با ثبات قیمت گاز طبیعی در سالهای اخیر و نوسانات غیرقابل پیش بینی نفت خام و به ویژه توسعه پرشتاب برداشت از منابع گاز شیل که به کاهش قیمت گاز در اکثر نقاط دنیا انجامیده است، آینده جذابی برای صنعت جی تی ال پدید آمده است. همچنین حمایتهای مالی دولتهای انگلستان، کانادا و ایالات متحده از اکتشاف و توسعه گازهای غیرمتعارف به بهبود موقعیت رقابتی جی تی ال در بازار منجر شده است. بدین ترتیب ساخت پروژه جی تی ال شرکت ساسول در آلبرتای کانادا و پروژه مشترک شل و ساسول در لوئیزیانای ایالات متحده نشان دهنده تغییر در این حوزه است. ترکیب جی تی ال در فرایند تولید جی تی ال دو موضوع بر کیفیت محصول نهایی تاثیرگذار است که عبارتند از: ترکیبات اسیدی موجود در گاز و هیدروکربورهای سنگین. گاز متان موجود در معادن زغال سنگ دارای آب زیاد و دی اکسید کربن بالایی است که نیاز به مراحل جداسازی دارد. امنیت عرضه و حمل و نقل جی تی ال گاز طبیعی به عنوان یک منبع انرژی در بخش تولید برق و صنایع و منازل استفاده زیادی دارد. اما در خودروهای عمومی، باری و نظامی استفاده از گاز طبیعی با موانع مختلفی روبرو است. همچنین استفاده از گاز طبیعی به عنوان خوراک پتروشیمی ها و پالایشگاههای تولیدکننده روانکارها میسر نیست. اما در سایه پیش بینی رشد تولید گازهای غیرمتعارف و افت تولید از میادین نفتی، تمایل زیادی به سوی این فناوری وجود دارد. به علاوه فراموش نکنید که شرایط عدم اطمینان اقتصادی و سیاسی کنونی نیز به توسعه جی تی ال کمک شایانی نموده است. همچنین همه ما می دانیم که جی تی ال می تواند عدم توازن میان تولید و مصرف گاز طبیعی و نفت را برطرف کند. برای شرکتهای ملی نفت این شرایط می تواند به سرمایه گذاریهای هنگفت منجر شود. برای شرکتهای بین المللی نفتی نیز این وضعیت می تواند به رویکردهای جدید تامین مالی بیانجامد. تنوع سبد تولیدات در اکثر شرایط، تصمیمات سرمایه گذاری به وضعیت اقتصادی وابسته است. هرچند عواملی مانند نرخ خوراک، هزینه نیروی انسانی، نظام مالیاتی، ارزش محصول نهایی، نرخ مبادله ارز و نرخ بهره، بر پیش بینی ها تاثیرگذار است. به هر ترتیب، جی تی ال در همه شرایط بهترین گزینه نیست. اما می تواند در جهت تنوع بخشیدن به محصولات، ابزاری مناسب باشد. اقدامی که در شرایط تغییر ناگهانی در بازار یک محصول می تواند به شرکتها کمک کند. در بخش ریسک، عموما به جی تی ال با عنوان یک محصول پرریسک از نظر فنی نگریسته می شود. در این بازار در سالهای نخست دهه 1990 ، کنسرسیوم شل- بینتولو و پتروسا موس گس شروع به کار کرد. اما تا 15 سال بعد و زمان تشکیل کنسرسیوم ساسول- قطرپترولیوم اوریکس ما شاهد توقف فعالیتها در این بخش بوده ایم. مدیرعامل کنسرسیوم ساسول- قطرپترولیوم اوریکس در کنگره جهانی نفت در دسامبر سال 2011 اعلام نمود که این طرح در واقعیت، بهتر از مرحله طراحی به فعالیت می پردازد. این امر در کنار شروع موفق پروژه پیرل قطر و صادرات نخستین محموله در سال 2011 نشان می دهد که دانش فنی فناوری تولید جی تی ال در مقیاس جهانی در اختیار دو شرکت شل و ساسول قرار دارد و ریسکهای فنی آن، کاهش قابل توجهی یافته است. فشارهای زیست محیطی روشهای مختلف استفاده از گاز طبیعی مانند تولید سی ان جی، ال ان جی و یا تبدیل گاز طبیعی به برق از نظر زیست محیطی بر جی تی ال برتری دارند. چرا که به دنبال مصرف آنها در مقایسه با جی تی ال، گازهای گلخانه ای کمتری تولید می گردد. همچنین این فناوری می تواند در بخش ایجاد کاربری برای گازهای همراهی که بخش اعظم آن در کشورهای در حال توسعه بدون هیچ استفاده مفیدی سوزانده می شوند، نقش مهمی ایفا کند. البته باید دانست که فناوری جی تی ال در مقیاسهای کوچک بر خلاف روشهایی مانند تولید ال ان جی، سی ان جی و یا ساخت خطوط لوله صادراتی از مزیت اقتصادی برخوردار است. در سالهای اخیر، ما شاهد ساخت چند پروژه کوچک تولید جی تی ال در نقاط مختلف دنیا بوده ایم. این طرحها عموما از منابع گازهای همراه و یا میادین گازی کوچک برای تولید سوخت مایع بهره می برند. نتیجه علاقمندی به توسعه فناوری جی تی ال در سالهای اخیر با شتاب قابل توجهی همراه گردیده است. در این میان، دولت قطر را باید به دلیل دهها میلیارد دلار سرمایه گذاری در بخشهای مطالعه دانش فنی و طراحی و ساخت دو پروژه عظیم جی تی ال، پیشرو در این بازار دانست. همچنین رهبران شرکت شورون نیز به دنبال تسریع در راه اندازی پروژه تولید جی تی ال خود هستند. هم اینک دو شرکت شل و ساسول رهبر بازار فناوری این محصول به حساب می آیند و امیدوارند تا از فرصت توسعه منابع عظیم گاز شیل در آمریکای شمالی بهره بیشتری ببرند. و در نهایت اینکه دستیابی به فناوریهای نو در این بخش نشان می دهد که در آینده می توان شاهد ساخت دهها پروژه کوچک تولید جی تی ال در نقاط مختلف دنیا بود تا امنیت تولید انرژی دنیای امروز بیش از گذشته حفظ شود. محسن داوری/کارشناس امور بین المللی انرژی منبع: ماهنامه Hydrocarbon Engineering