ژئواستراتژی انرژی در قفقاز جنوبی

به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی " نفت ما " ، اهمیت ژئو استراتژیک قفقاز جنوبی و منطقه خزر بعنوان یک کریدور ارتباطی از اروپا به آسیای مرکزی ،بعنوان سرپلی برای کنترل و فشار بر ایران و همچنین به خاطر منابع انرژی و جنگ علیه تروریسم، دلایل اصلی حضور ایالات متحده در منطقه هستند. ایالات متحده، متمایل به جستجوی نقاط پر قدرت در منطقه قفقاز در حمایت از ژئو استراتژی جهانی اش می باشد. روسیه، به قفقاز جنوبی به عنوان حیاط خلوت سنتی حوزه نفوذ خود نگاه می کند و با مشارکت فزاینده غرب در این منطقه مقابله می کند. ایالات متحده، آذربایجان را به عنوان مهمترین متحد خود در حوزه دریای خزر انتخاب کرده است و برنامه همکاریهای نظامی اش با این کشور را به میزان زیادی توسعه داده است. به نظر می رسد همکاری نظامی آمریکا با کشورهای قفقاز جنوبی و حاشیه دریای خزر به آرامی و به آسانی در حال تکامل و دگرگونی است. روسیه نشان داده است که بصورت جدی علاقمند به حفظ اقتدار منطقه ای اش با ناوگان قدرتمند دریای خزر است. با وجود حضور فزاینده آمریکا در منطقه، روسیه نیازمند تشکیل اتحادهای جدیدی می باشد. ایجاد یک نیروی ساحلی روسیه محور سازمان نیروی دریای خزر که شامل کشورهای ساحلی دیگر علاوه بر ایران باشد، هنوز هم در آینده دوردست به دست خواهد آمد. یک دلیل مناقشه محتمل، وضعیت و رژیم حقوقی نامشخص دریای خزر است . مدت زمان زیادی است که کشورهای ساحلی دریای خزر به توافقی در زمینه تقسم دریای خزر دست نیافته اند. قبلا برخوردهای تقریبا نظامی و مسلحانه ای بین جمهوری آذربایجان و ایران بر سر میدانهای نفتی مورد اختلاف، رخ داد. این تنشها احتمالا به خاطر وضعیت حقوقی دریای خزر که هنوز هم مورد اختلاف است، ادامه خواهد داشت. بخاطر منافع سیاسی و ژئو استراتژیک و شکست آشکار دو طرف در رسیدن به توافق، رقابت بین روسیه و ایالات متحده در قفقاز و دریای خزر احتمالا در سالهای آینده نیز طول خواهد کشید. اتحادیه اروپایی، نشان دهنده سیاست فعالانه تر این اتحادیه در قفقاز جنوبی است. اتحادیه اروپایی دارای وجهه و شهرت " میانجی امین" بوده و دارای گستره گسترده ای از موازین دستیابی به صلح و ثبات می باشد. چنین ماموریتی برای مقام و جایگاه اتحادیه اروپایی منافعی در بر خواهد داشت و توانایی این اتحادیه را در اجرای ماموریتهای مدیریت بحران تایید می کند. یک قفقاز جنوبی باثبات، برای صدور سازمان یافته عرضه انرژی آسیای مرکزی و قفقاز به بازارهای اروپایی کاراتر و مفید تر خواهد بود. در این صورت اهداف سیاسی و اقتصادی می توانند یکپارچه و متحد شوند. با پشت سرگذاشتن رویکرد حاکی از بی رغبتی دهه 1990، در قرن بیست ویکم ناتو و اتحادیه اروپایی سیاست فعالانه تری را درقبال قفقاز جنوبی پیگیری می کنند. دلایل تغییر نگرش ناتو و اتحادیه اروپایی، در دستور کار ایالات متحده در قبال منطقه نهفته است که از همان ابتدا پیگیری یک دوره کنشگرایانه ای را در این منطقه آغاز کرده بود. در دهه گذشته، برای کشورهای اروپایی، موضوع امنیت انرژی به دلیل افزایش قیمتها و عدم اطمینان به تحویل انرژی ، باعث توجه بیشتر به قفقاز جنوبی شده بود. هرچند پیوستن و ورود گرجستان به ناتو - و بدنبال آن جمهوری آذربایجان و شاید ارمنستان - ممکن است سالها به طول بینجامد ولی با سردمداری گرجستان، روابط بین قفقاز جنوبی و ناتو می تواند تعمیق بیشتری یابد. همچنین مناسبات زیاد کشورهای قفقاز جنوبی و اتحادیه اروپایی نیز می تواند مورد انتظار باشد، هرچند چشم انداز عضویت این کشورها در این اتحادیه بخاطر واماندگی گسترش در داخل اتحادیه اروپایی، غیر محتمل تر و دورتر از عضویت آنها در ناتو است. هرچند به صورت رسمی تکذیب شده است، اما دلایلی وجود دارد تا باور کنیم که ناتو در راستای اهداف و دلایل آشکار ژئواستراتژیک خود دارای نقش در امنیت خطوط لوله در قفقاز جنوبی می باشد. اتحادیه اروپایی احتمالا فعالیتهایش را در قفقاز جنوبی در حوزه زیرساختهای انرژی، توسعه اقتصادی، حاکمیت قانون و احتمالا حل و فصل مناقشات به دلیل برخورداری از وجهه ای مستقل تر از ناتو انجام داده و ترویج دهد. در نتیجه ناتو و اتحادیه اروپایی در تحولات گسترده پیش روی در منطقه با یکدیگر مشارکت بلند مدت خواهند داشت و با تاسیس دفاتر کاری در زمینه های تخصصی خود، احتمالا قادر خواهند بود امنیت و رفاه را به قفقاز جنوبی بیاورند. با توجه به اینکه قدرت نظامی ایالات متحده، ناتو، روسیه و سازمان پیمان امنیت دسته جمعی و نیروهای ساحلی (دریایی) برای امنیت انرژی در منطقه قفقاز جنوبی تعیین شده است، نتیجه به نظر معتبر می آید، بدین معنا که در آینده نزدیک ترکیبی از نیروی نظامی و انرژی، ابزار اصلی قدرت در منطقه قفقاز جنوبی را تشکیل خواهد داد. به خاطر اهمیت فزاینده منابع انرژی، درهم تنیدن بیشتر این دو ابزار سیاسی نه تنها در قفقاز جنوبی بلکه همچنین حتی در سرتاسر جهان قابل پیش بینی خواهد بود. این مساله در تقابل با این اندیشه است که ابزار اقتصادی (انرژی ) جایگزین ابزار نظامی شده است. بنابراین، کشورها و سازمانها به یک هماهنگی حساب شده بین ابزارهای نظامی و اقتصادی به منظور هدایت و پیشبرد یک سیاست امنیتی موفق، نیاز خواهند داشت. فاتیما رضایی/نفت ما