تکنوکراسی و تکنوکراتهای نفتی در جمهوری اسلامی ایران

به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی " نفت ما " ، گرچه باید همواره احتیاط نمود تا یک نظام تکنوکراتیک به نظامی الیگارکیک تبدیل نشود و الزامات و بایسته های ایجاد و توسعه ساختارهای تکنوکراتیک به درستی مورد شناسایی قرار گرفته و از بروز افراط و تفریط درکاربست آن جلوگیری نمود، باید دانست که اتفاقا تکنوکراسی "یکی" از راههای تحقق شایسته سالاری مدیریتی در کشور عزیزمان و خاصه، صنعت نفت ایران است که سالهاست آن را به عنوان یکی از آرمانهای توسعه نظام اداری کشور و توسعه نظام مدیریتی صنعت نفت ترسیم نموده ایم. از آنجا که گاه تاختهایی کم ملاحظه بر علیه این انگاره در حوزه های مختلف اداره کشور و خاصه صنعت نفت ایران ملاحظه نموده ام، به چنین ارزیابی رسیدم که شاید لازم باشد با رویکردی عقلایی و فارغ از جریانات سیاسی، حزبی، انتخاباتی و رقابتی، تحلیلی ارایه گردد، شاید در روشن تر شدن موضوع، موثر واقع گردد. دکتر فرشاد علیخانی در مقدمه تحلیل خود اشاره نمودند که همواره باید به بلوغ اندیشه ورزی و نقادی عالمانه در کشور التزامی متعهدانه داشت تا شاید روزی شاهد کمرنگ شدن و مذموم دانستن برچسب زدنهای سلیقه ای، جزم اندیشانه، جاهلانه و غرض ورزانه به متفکرانی که صاحب الگوی فکری متفاوت از سایر متفکران هستند، باشیم. به راحتی افراد را جاهل، خودباخته، بی سواد، غربی، بی شناسنامه و تکنوکرات لاابال ننامیم که روح فرهنگ معنوی و اسلامی ایران عزیز، چیزی جز این را پسندیده نمی داند. واژه تکنوکراسی از دوبخش "تکنو" به معنای فن و "کراسی" به معنای حاکمیت، تشکیل شده و خیلی ساده می توان دریافت که تکنوکراسی همان "حاکمیت فن" و به عبارت صحیح تر، "فن سالاری" است. پس ملاحظه می شود که تکنوکراسی، غول بی شاخ و دمی نیست، بلکه روش و سلوک مدیریتی هوشمندانه و عالمانه است که بر آن اساس، فن شناسان، اهمیت یافته و شایسته تر از فن ناشناسان، شمرده خواهند شد. به نظر می رسد که در طول تاریخ، فن ناشناسان، هیچگاه طرفدارتکنوکراسی نبوده و از آن نیز پشتیبانی ننموده اند؛ مگر آنکه برای آنها پوششی از نابلدی شان باشد و یا اغراض دیگری را دنبال نمایند. معیار جوهری تکنوکراسی، به نظر اینجانب، " مریتوکراسی " به معنای شایسته سالاری است و از آنجا که برای اهالی غیر متخصص، کسب تخصص واقعی به معنای سرمایه گذاری زمانی، مادی و معنوی است، نوعی عافیت طلبی ممکن است منجر به مبارزه با تکنوکراسی و تکنوکراتها شود. در این میان است که اصطلاح"تکنوکرات"، می تواند به عنوان لقب و برچسبی برای تاختن به نگرش و سلوک مدیریتی صاحبنظران، مدیران و افراد متخصصی که هدفی جز تحقق عالمانه اهداف سازمان را ندارند، مورد استفاده قرار گیرد. با بررسی ادبیات موضوع، می توان چنین گفت که تکنوکراسی از جمله رویکردها و رویه های شناخته شده در اداره کشورها، سازمانها و شرکتها محسوب می شود که بکارگیری آن با لحاظ کردن الزاماتی، منجر به توسعه خواهد گردید. به اعتقاد اینجانب، تکنوکراسی همه چیز نیست، اما وجودش بس مهم و گرانقدر است.؛ در جایی که تخصص گرایی و شایسته سالاری، شاخصه های اصلی احراز صلاحیت هستند. اما همواره باید توجه داشت که گرچه تکنوکراسی ،" شرط لازم" توسعه و بالندگی ملی و سازمانی است، اما تکنوکراسی همه چیز نیست و باید به زیور اخلاقیات مزین شود تا از افراط گرایی تکنوکراتیک در امان ماند. عده ای بر این نظر هستند که بین "تکنوکراسی" و "ارزشها"، تقابل وجود دارد اما اینجانب بر این نظر هستم که تکنوکراسی خود یک ارزش است؛ اما ارزشی که راه را برای گسترش فرهنگ خدمتگزاری معناگرایانه، صالحانه، علمی و هوشمندانه بگشاید. آنچه کشور ما به آن نیاز دارد، نسلی از تکنوکراتهای اخلاقگرا و ملتزم به رعایت معیارهای خدمتگزاری الهی، صالحانه،، هوشمند و شجاع است. فرق بین تکنوکراسی الهی و غیرالهی در ذات این ارزش بنیادین ریشه دارد که نه "ارزشگرایی غیرتکنوکراتیک" ممدوح و نه "تکنوکراسی غیرارزشی" ، راه حل است. پس شاید بتوان با چنین نگرشی، تکنوکراسی را به مثابه ابزاری جهت پرورش نسل جدید متفکران و مدیران تکنوکراتیک در تراز مدیریت ایرانی- اسلامی مورد احترام و استفاده قرار داد. با عنایت به لزوم رعایت شروطی که شرح آن رفت، اینجانب، نه تنها تکنوکراسی را ضد ارزش نمی دانم؛ بلکه قویا بر این نظر هستم که اتفاقا باید تکنوکراسی ارزشگرا را در ارکان صنعت نفت ایران، بسط داد. ضرباتی که گاه بر پیکر صنعت نفت ایران وارد آمده است، بعضا ناشی از حاکم شدن و پر اهمیت تر قلمداد شدن روابط خانوادگی، حزبی، سیاسی، جناحی و فرقه ای بجای مناسبات تخصص گرایانه و فن سالارانه بوده است که گاه، خود عامل سوء مدیریت ، حاکمیت غیرشایستگان و یا کمترشایستگان گردیده ، به نحوی که همواره آن را عارضه ای غیر ارزشی دانسته ایم. مدیران و رهبران نفتی در ایران باید شناخت دقیق از بخشهای بالادستی، میان دستی و پایین دستی داشته باشند، برمقتضیات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی کشور و مولفه های مدیریتی درون صنعت اشراف داشته و آنها را در برنامه ریزیهای خود مورد عنایت قرار داده و با عنایت به روندهای جهانی و بین المللی، با اهرم توانمندیهای داخلی، فرصتهای محیطی را در خدمت توسعه و بالندگی صنعت نفت ایران قرار دهند تا نفت به عنوان یکی از ثروتهای بین نسلی ما ایرانیان، بهتر صیانت شود. حال باید ملاحظه کرد که تکنوکراسی و مدیران تکنوکرات نفتی، چگونه خواهند توانست در چارچوب ارزشهای الهی، اسلامی، ملی و انقلابی، نقش تاریخی خود را در ارتقای مولفه های پیشرفت کشور عزیزمان در عصر رقابتهای ژئوپولیتیک، اقتصادی، سیاسی و اقتصادی و در تراز هزاره سوم ایفا نمایند. شاید با چنین رویکردی، روزی بتوانیم به عنوان مدیران صنعت نفت، رجایی ها و باهنرهایی را برای نظام مدیریتی جمهوری اسلامی ایران تربیت نماییم که در تراز اقتضائات هزاره سوم و مزین به زیور "تکنوکراسی ارزشگرا"، تحقق اهداف و آرمانهای امام بزرگوار و رهبر معظم انقلاب اسلامی (حفظه الله) برای توسعه و بالندگی ایران عزیز، به شایسته ترین وجه ممکن میسر گردد.