توسعه اقتصادی مصر در گرو حل بحران آب

به گزارش آژانس رویدادهای مهم نفت و انرژی " نفت ما " ،منطقه خاورمیانه از جمله مناطق آسیب پذیر در حوزه آبی است در این راستا مصر از جمله کشورهایی است که در حوزه کمبود منابع آبی در درجه ریسک بالایی قرار دارد و در شرایطی قرار گرفته است که محدودیت در میزان آب موجود، پیشرفت اقتصادی این کشور را تحت فشار قرار داده است. افزایش جمعیت این کشور از 22 میلیون نفر در 1950 به حدود85 میلیون نفردر سال 2010 یکی از فاکتورهای بسیار مهم در این عرصه است بدیهی است که گسترش نرخ رشد جمعیت برای دهه های آتی در این کشور ادامه خواهد داشت و انتظار می رود تا سال 2020 به 120 تا 150 میلیون نفر برسد، رشد بالای میزان جمعیت سبب تشدید مشکلات مرتبط با بخش آب خواهد شد. آمارهای موجود حاکی است که کیفیت آب ها در سطح زیرزمینی و جاری در این کشور بسیار تنزل یافته است. مصارف کشاورزی بخش بزرگی از آبهای موجود در مصر را به خود اختصاص می دهد در اقتصاد مصر بخش کشاورزی حدود 20% از تولید ناخالص داخلی و حدود 40% از اشتغال را در بر می گیرد. در ارتباط با تقاضای سایر بخش های صنعتی و شهری باید گفت که توسعه اقتصاد مصر به شدت به توانایی این کشور در حفظ و مدیریت منابع آبی اش بستگی دارد. مطالعات نشان داده است که رودخانه نیل نسبت به تغییرات دمایی و بارشی بسیار حساس است خشکسالی طولانی 1979 _1987 مصر را علیرغم ذخیره آبی دریاچه ناصر در پشت سد آسوان مجبور به کاهش مصرف کرد که آسیب پذیری مصر را نسبت به تغییرات آب و هوایی منعکس می کند. تغییرات آب و هوایی نشان داد که منابع آبی در کنار مناطق ساحلی و زمین های کشاورزی سه کانون موثر و آسیب پذیر در این ارتباط هستند. مصر در حوزه پایین دستی رودخانه نیل قرار دارد و در نواحی مرزی و و ساحلی رودخانه با 9 کشور دیگر شریک است لذا تحولات اقتصاد در کشورهای بالا دستی به همراه اقداماتی که آنها برای مقابله با تغییرات آب و هوایی انجام می دهند سبب اعمال فشار فزاینده بر منابع آبی مصر می شود. مهمترین منبع آبی مصر رودخانه نیل است مصر در میان سایر کشورها از حیث وابستگی به یک منبع آبی منحصر بفرد است توافق آبی مصر با سودان، میزان 55.5 میلیارد متر مکعب آب در سال به مصر اختصاص می دهد. ریزش باران در مصر نیز تنها در فصل بهار رخ می دهد که میانگین و متوسط منابع آبی مصر از این منبع حدود 1.3 میلیارد متر مکعب در سال است که با توجه به تنوع زمانی و مکانی منبع قابل اتکایی نخواهد بود منابع آب زیرزمینی عمدتاً در صحرای غربی و سینا و در سفره های آبی عمیق و غیر قابل تجدید با حجم 40 هزار میلیارد متر مکعب قرار دارد . یکی از موانع مهم در استفاده از این منابع آبی عمق زیاد برای بهره برداری از این سفره های آبی است که سبب می شود کیفیت آب چندان مطلوب نباشد. شیرین کردن آب دریا یکی از منابع بسیار محدود آبی در مصر لحاظ می شود به دلیل هزینه بسیار بالای آن نسبت به سایر منابع آبی این طیف از فعالیت در خط ساحلی دریای سرخ و معمولاً در مناطق توریستی و گردشگری که در آنجا منابع کافی برای آب فراهم باشد و هزینه های آن با توجه به ارزش اقتصادی آب در این مناطق قابل توجیه می شود صورت می گیرد. برخی دیگر از واحدهای آب شیرین کن در چندین منطقه از صحرای سینا برای ساکنین قرار دارد براین اساس با توجه به کمبود آب در این کشور و رشد در خواست ها برای آب بنظر می رسد در آینده این مرکز از اهمیت برخوردار شود. که البته این مسئله هم به رشد تکنولوژی در این حوزه مرتبط است. بازیافت فاضلاب شهری نیز از دیگر مسائلی است که در حوزه منابع آبی قابل طرح است لذا بنظر می رسد این بخش هم در آینده با توجه به وضعیت این کشور مورد توجه قرار گیرد حجم آب بازیافتنی از فاضلاب شهری در سال 2013 بالغ بر 0.3 میلیارد متر مکعب بوده است البته این نوع منابع آبی جزو منابع آبی تازه مصر محسوب نمی شوند. نیازهای آبی مصر با توجه به رشد فزاینده جمعیت و بهبود استاندارهای زندگی و سیاست های دولت برای تشویق و تقویت توزیع آب رو به گسترش است . نیازهای بخش کشاورزی بزرگترین بخش آبی کشور را شکل می دهد کشاورزی بیش از 85% از سهم سالیانه آب نیل را مصرف می کند اگر چه بخش های وسیعی از زمین های حاصل خیز در اثر گسترش شهر نشینی از بین رفته اما از طرف دیگر سیاست های بسط زمین های کشاورزی نیز مطرح بوده است که طی آن تقویت میزان برداشت محصولات کشاورزی با کشت چند باره زمین صورت می پذیرد. آب مورد نیاز شهری که برای تامین نیازهای شهرهای بزرگ و روستاها است عمدتاً از آب رودخانه نیل و کانال های انشعابی آن تامین می شود. بقیه از منابع زیرزمینی به دست می آید در سال 2013 میزان آب مورد نیاز شهری حدود 10 میلیارد متر مکعب بود منابع واقعی و در دسترس آبی برای مصر در شرایط کنونی 55.5 میلیارد متر مکعب است بارش در نوار شمالی و ساحلی نیز در حدود1.3میلیارد متر مکعب است در حالی که آب مورد نیاز مصر حدود 79.5 میلیارد متر مکعب است لذا در این بین حدود 20 میلیارد متر مکعب شکاف در آب در دسترس و نیاز آبی وجود دارد لذا این مسئله بر پیشرفت و رشد اقتصادی و اجتماعی و نحوه تعامل با همسایگان بویژه درحوزه توزیع منابع آبی نیل موثر است. فاطمه عالیشاه/دانشجوی دکترای روابط بین الملل