عدم تنش با بازیگران انرژی؛ مکمل امنیت و دیپلماسی انرژی ایران

به گزارش نفت ما ،ارتباط مستقیم و دو طرفه ای بین دیپلماسی و امنیت انرژی ج.ا.ا. با سیاست داخلی و خارجی کشور وجود دارد. امنیت انرژی از رویکرد ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک قابل بررسی است. دیپلماسی انرژی مجموعه ای از رفتارها و تعاملاتی است که یک کشور با جامعه‌ جهانی برای پیشبرد حداقل دو هدف از آن استفاده می کند. این دو هدف یکی به حوزه‌ انرژی و دیگری به حوزه‌ امنیت ملی یا منافع ملی کشور باز می گردد. دیپلماسی انرژی، مبتنی بر دیپلماسی فعال و مستلزم تعامل با دیگر بازیگران برای دستورکار سازی، تعریف بازی جدید در زمینه‌ تأمین امنیت انرژی فراگیر و تدوین قواعد رفتاری جهانی در بخش انرژی است. به این دلیل که دیپلماسی امروز از حالت امنیتی سیاسی به دیپلماسی اقتصادی-سیاسی تبدیل شده است بر هماهنگی و هدفمند بودن دستگاه دیپلماسی و اقتصادی تأکید بیشتری وجود دارد چرا که قدرت رقابت پذیری اقتصاد و ضریب اعتبار و امنیت کشورها را افزایش می دهد. دیپلماسی انرژی، استفاده از ابزار دیپلماتیک جهت حضور در صحنه‌ بین المللی و حفظ جایگاه خویش در نظام بین المللی است. دیپلماسی انرژی؛ حرکتی هدفمند، بلندمدت و دارای قوانین خاص خود بوده که در صدد ایجاد و حفظ امنیت انرژی کشور می باشد. برخورداری از یک چارچوب دیپلماتیک قوی و کارآمد برای هر کشور، می‌تواند زمینه‌ موفقیت آن را در امر انرژی در فضای جهانی فراهم آورد. دیپلماسی انرژی فعال، در سند چشم انداز و سیاست‌های کلی ابلاغی مقام معظم رهبری جایگاه برجسته ای دارد. امنیت و دیپلماسی انرژی یک فرآیند همیشگی، دقیق و به روز شده است که جز با همکاری متخصصان و اندیشمندان حوزه های نظری و عملی تحقق نمی یابد. بدیهی است باید در این زمینه که ایران نقش مهمی در امنیت انرژی جهان دارد اطلاع رسانی به افکار عمومی جهانی شود. ارتباط تنگاتنگی بین امنیت ملی و امنیت انرژی وجود دارد. امنیت و دیپلماسی انرژی و نفتی ایران از سویی به سیاست‌های داخلی کشور و از سوی دیگر به سیاست‌های خارجی ما مرتبط می‌شود، یعنی هرچه در سیاست‌های داخلی انعطاف‌پذیرتر باشیم در زمینه سیاست‌های خارجی و دیپلماسی نفتی به موفقیت‌های بیشتری دست خواهیم یافت و به همین دلیل سیاست‌های حزب سیاسی حاکم بر دیپلماسی نفتی ما تاثیر خواهد داشت. مزایای نسبی و امتیازات ثابت ناشی از جغرافیای سیاسی و اقتصادی ایران، دسترسی به آبهای آزاد و تأثیرگذاری بی بدیل بر حفظ امنیت تنگه استراتژیک هرمز، داشتن پانزده کشور هم مرز، در کنار برخورداری از زیرساختهای قابل اتکا برای تولید و انتقال نفت و گاز و فرآورده های نفتی، دارا بودن نیروی انسانی ماهر و متخصص در صنایع نفت و گاز، و تقاضاهای بالفعل و بالقوه کشورهای مختلف آسیایی، اروپایی و عربی به نفت و گاز ایران در مجموع شرایط بسیار مساعدی برای اجرای یک برنامه دیپلماتیک در عرصه انرژی برای جمهوری اسلامی ایران فراهم آورده است. یکی دیگر از مزیت های دیپلماسی انرژی ایران، امکان سوآپ انرژی اعم از نفت و گاز و برق از کشورهای حوزه قفقاز و خاورمیانه به کشورهای دیگر از جمله ترکیه، افغانستان، عراق، و کشورهای جنوب خلیج فارس منطقه و حتی به آبراههای بین المللی در خلیج فارس می باشد. این وضعیت با توجه به محصور بودن کشورهای این مناطق به خشکی و عدم دسترسی آنها به آبهای آزاد و همچنین نیاز فزاینده اقتصاد آنها به درآمدهای ارزی، زمینه را برای ایفای یک نقش راهبردی به عنوان یک معبر امن شمال به جنوب برای ایران فراهم می سازد ملاحظه مفاد و محتوای سند چشم انداز توسعه بیست ساله ایران که از سال 1384 آغاز شده است و با یک رویکرد آینده نگر تا سال 1404 را پوشش می دهد، نشان می دهد که جمهوری اسلامی کسب جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه ای » رادر نظر دارد و ایران در این راستا تعامل سازنده و مؤثر نماید و محور سیاست خارجی و دیپلماسی خود قرار دهد. تحقق این چشم انداز در عرصه انرژی و به ویژه در رابطه با نفت و گاز مستلزم آن است که در سطح ملی با اجرای سیاست ها و تدابیر صحیح از شدت انرژی و روند فزاینده مصرف آن کاسته شود و منابع نفت و گاز به جای ذخیره مصرف به منابع تولید ثروت و قدرت تبدیل گردد. ایران برای دستیابی به اهداف مذکور همچنین نیاز دارد به طور اساسی از وابستگی اقتصاد خود به درآمدهای نفتی بکاهد. از منظر دیپلماسی انرژی، تحقق اهداف تعیین شده در سند چشم انداز مستلزم آنست که ایران نقش تعاملی و مشارکت فعال را در عرصه امنیت انرژی در سطوح دوجانبه، منطقه ای و فرامنطقه ای بر روابط خارجی خود حاکم نماید؛ به گونه ای که زمینه سرمایه گذاری کلان و گسترده در صنایع نفت و گاز و پتروشیمی با دستیابی به فناوری نوین و کارآمد فراهم آید. البته بازار منطقه ای عرضه نفت و گاز و بازار تقاضای فرامنطقه ای آنها نیز به نوبه خود نیازمند مشارکت و ایفای نقش سازنده ایران برای تأمین امنیت انرژی می باشد و از همین رهگذر است که سیاست خارجی و دیپلماسی انرژی جمهوری اسلامی ایران با سیاست خارجی و دیپلماسی رقبا و بازیگران دیگر این عرصه پیوند می خورد. بدین ترتیب، ذخایر عظیم انرژی و توان تولید و صادرات ایران، از یک سو برای این کشور ارزش حیاتی دارد و قدرت سیاسی، توان اقتصادی و ضریب امنیتی این کشور به شدت به آن وابسته است، و از سوی دیگر در تأمین امنیت انرژی منطقه ای و جهانی نیز مهم و حساس است. با این حال چالش های بزرگ و فرساینده ای در برابر برنامه دیپلماسی انرژی ایران و آرمان های آن قرار دارد که غلبه بر آنها مستلزم هماهنگی و استفاده از خرد جمعی در ارکان حاکمیت است. بدون تردید آنچه دیپلماسی یک کشور را در عرصه های مختلف آن معنادار و مؤثر می سازد، برخورداری از ارتباط و تعامل با دیگر بازیگران در سطوح دوجانبه ، منطقه ای و جهانی است. این ارتباطات به منزله فضای تنفسی برای یک موجود زنده است. بنابراین، انزوا و محدودیت در ایجاد و حفظ روابط با دیگر کشورها، خواسته یا ناخواسته، به معنای تهی کردن هرگونه طرح و برنامه دیپلماتیک از محتوای درونی آن محسوب می شود. درعرصه دیپلماسی انرژی نیز وضعیت به همین گونه است، با این تفاوت که ماهیت تعاملی و نیازمندی متقابل بازیگران به یکدیگر در زمینه انرژی بیشتر و عمیق تر و محسوس تر از نیازمندیها و وابستگیهای متقابل در عرصه سیاسی و یا فرهنگی است. افزایش و استمرار تنش بین ایران با دیگر بازیگران عرصه دیپلماسی انرژی موجب به تعویق افتادن استفاده ایران از مزایا و امتیازات ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک کشور می شود و بنیان های رشد و شکوفایی ملی ایران را فرسوده و ناکارآمد می نماید. فاطمه رضائی خاجکی/نفت ما