درآمدهای نفتی؛ عامل بی ثباتی اجتماعی عربستان

به گزارش نفت ما ، عربستان سعودی بیش ترین ذخایر نفت دنیا را دارد. در عرض چند دهه چنان ثروتی ازچاه های نفت به عربستان سرازیر شد که این سرزمین فقیر به کشوری تأثیر گذار و با شکوه تبدیل واین جامعه عمدتاً چادرنشین و قبیله ای را به کشوری قدرتمند داد.در همین راستا سرمایه گذاران و میلیونرهایی پدید آمده اند که قادرند بر اقتصاد تمام دنیا تأثیر گذارندوآن را اداره می کنند. اما با وجود تغییر مظاهر زندگی، روابط اجتماعی همچنان در قالب سنتی خود تداوم دارد. یکی از جلوه های این شیوه زندگی عدم سازمان یافتگی جامعه عربستان سعودی به لحاظ اجتماعی و سیاسی است. اما مساله مهمتر آنکه در مورد مردم عربستان این است که اکثریت مردم فاقد آگاهی سیاسی هستند و به بلوغ سیاسی هنوز نرسیده اند. به حدی که ماهیت و رفتار دولت برای آنها آزار دهنده نیست و منطبق با معیارهای دولت گام بر می دارند. پر واضح است که در چنین شرایط مساعدی دولت به هیچ روی حاضر به تغییر روند حکومت داری خود نمی شود،زیرا هم پشتوانه مالی قوی دارد و هم در درون حاکمیت شهروندان چندان به تغییر سیاستهای دولت حساسیت چندانی ندارند. نتیجه اینکه در قرن بیست و یکم حکومتی بر یک کشور حکمرانی می کند که از دولت مدرن تنها ساختارهای ظاهری آن را دارد بدون اینکه مایل باشد به شکل دموکراتیک و بر اساس مولفه های دموکراتیزاسیون به حیات سیاسی خود و رابطه کارآمد و منطقی میان خود و ملت شکل دهد. صورت بندی اقتصادی – اجتماعی جامعه عربستان با تنوع و تضادهای بسیاری روبرو است. این نوع صورت بندی اجتماعی با درآمدهای نفتی پیوند نزدیک دارد. تزریق درآمدهای نفتی به جامعه عربستان و ارتباط این کشور با نظام سرمایه داری جهانی باعث شده است تا این کشور به لحاظ گوناگونی نیروهای اجتماعی از تنوع برخوردار شود؛ اما تنوع و تکثر اجتماعی به معنای تعادل در عرصه اقتصاد سیاسی نیست. نیروها و اقشار اجتماعی در عربستان شامل خاندان سلطنت، علمای وهابی، نظامیان، ثروتمندان، روشنفکران، فن سالاران، طبقه متوسط ، توده مستضعف و اقلیت شیعه است که در فضای متصلب واقتدارگرای خاندان سعودی ونبود جامعه مدنی به حیات خود ادامه می دهند. در همین راستا علاوه بر این منافع اقتصادی، مسایل پیچیده ای نیز برای حکومت عربستان به لحاظ تنوع در فرماسیون اجتماعی وجود آمده است. اقلیت شیعه حدود 300 هزار نفری که در این منطقه زندگی می کنند وابستگی چندانی به اصول دولت سعودی ندارند. ناحیه حجاز به طور سنتی سالانه پذیرای زایران از تمام نقاط دنیاست و یک جامعه مرکب و چند ملیتی را در اثر مراودات فرهنگی پدید آورده است. درآمد نفت و عدم انجام کارهای سخت از سوی جمعیت کشور و همچنین سرازیر شدن نیروهای کار خارجی برای کار در این کشور باعث شده ترکیب و ساختار جمعیتی عربستان با تضادها و شکافهای عمیقی از قبیل قومی و قبیله ای، مذهبی، سنی ، جنسی، اقتصادی و سیاسی روبرو شود. عربستان به دلیل کمبود نیروی انسانی فعال و کارآمد، به کشوری مهاجر پذیر تبدیل شده است. این خصیصۀ اجتماعی جامعه سنتی عربستان را در برابر فرهنگ متفاوت خارجیان قرار می دهد و همین مساله یکی از دلایل شکاف فرهنگی در جامعه عربستان شده است وجود نداشتن تعادل اقتصادی واجتماعی یکی از موانع اصلی دولت – ملت سازی است که به وضوح در جامعه عربستان دیده می شود. اگر دقیقتر بنگریم در فرایند تغییر شکل فرهنگی و اجتماعی در عربستان که البته به کندی هم صورت می گیرد درآمدهای نفتی به صورت دوسویه مهمترین تاثیرات را از حیث رکود و متقابلا سمت پیچیدگی و بی ثباتی اجتماعی ایفامی کنند. درآمدهای نفت از حیث ثبات باعث شده است که حکومت عربستان بتواند پول لازم را برای حکومت جهت پشتیبانی از سیستم خدمات اجتماعی، مشاغل دولتی و هزینه های امنیتی به عنوان زیربنای رژیم تامین نماید. در حالی که دلارهای نفتی منجربه تاسیس محافل دانشگاهی و آموزشی شده است که محل جامعه پذیری جوانان است. دوسوم جمعیت این کشور را جوانان زیر سی سال تشکیل می دهند، جوانانی تحصیلکرده که خواستار تامین اشتغال و سایر نیازهای اقتصادی خود هستند. جمعیت جوانی که ممکن است در آینده برای ثبات این کشور مشکل ایجاد کنند؛ زیرا رفته رفته به حقوق خود آشنا می شوند و درخواست مطالبات از حکومت خواهند داشت و همین مساله آنها را در چالش با حکومت قرار خواهد داد. سمیه نوظهوری/کارشناس ارشد مطالعات خاورمیانه